Επιπτώσεις των φαρμακευτικών αποβλήτων στο περιβάλλον

Η απειλή από τα φαρμακευτικά απόβλητα στο περιβάλλον είναι αόρατη, αλλά υπαρκτή και μάλιστα βαίνει συνεχώς αυξανόμενη. Μελέτη του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας εξέτασε την παρουσία στο περιβάλλον (ποτάμια, λίμνες, έδαφος, κλπ) 713 διαφορετικών φαρμακευτικών ουσιών. Από αυτές, 631 πράγματι ανιχνεύθηκαν (κάτι που σημαίνει ότι η συγκέντρωσή τους στο περιβάλλον ήταν αρκετά υψηλή ώστε να μπορεί να μετρηθεί).

 

Πηγές και τρόποι απόρριψης

Τα φαρμακευτικά απόβλητα προέρχονται από διάφορες πηγές: νοσοκομεία, φαρμακεία, οικιακή χρήση, φαρμακοβιομηχανίες και κτηνοτροφικές εγκαταστάσεις. Στη Γερμανία, για παράδειγμα, αναφέρθηκε ότι έως και 16.000 τόνοι φαρμάκων απορρίπτονται ετησίως από την ανθρώπινη ιατρική φροντίδα, με το 60–80% να καταλήγουν στην τουαλέτα ή στα κοινά οικιακά απορρίμματα.

Στις περισσότερες χώρες, οι υποδομές επεξεργασίας λυμάτων δεν είναι σχεδιασμένες για να αφαιρούν πλήρως τα φαρμακευτικά υπολείμματα. Έτσι, τα φάρμακα περνούν αδιάσπαστα μέσα από τα συστήματα καθαρισμού και καταλήγουν στο υδάτινο περιβάλλον.

 

Ποιες ουσίες ανιχνεύονται συχνότερα

Σύμφωνα με τα διαθέσιμα επιστημονικά δεδομένα, οι φαρμακευτικές ουσίες που ανιχνεύονται συχνότερα στα υδάτινα οικοσυστήματα είναι τα αναλγητικά και τα αντιφλεγμονώδη, λόγω της εκτεταμένης χρήσης τους. Ακολουθούν τα αντιβιοτικά, η αντιεπιληπτική ουσία καρβαμαζεπίνη, και φάρμακα από άλλες θεραπευτικές κατηγορίες.

 

Επιπτώσεις στη χλωρίδα και την πανίδα

Η παρουσία φαρμακευτικών ουσιών στο περιβάλλον έχει ήδη τεκμηριωθεί ότι προκαλεί σοβαρές οικολογικές συνέπειες. Για παράδειγμα, ορμονικά φάρμακα όπως τα οιστρογόνα οδηγούν σε “θηλυκοποίηση” ψαριών: αρσενικά ψάρια εμφανίζουν θηλυκά χαρακτηριστικά ή παράγουν ωάρια.

Αντικαταθλιπτικά όπως η φλουοξετίνη (το γνωστό Prozac) έχουν εντοπιστεί σε υδάτινα περιβάλλοντα και έχει παρατηρηθεί ότι επηρεάζουν τη συμπεριφορά ψαριών και άλλων οργανισμών, μειώνοντας την αντίδρασή τους στο φόβο ή επιφέροντας αλλαγές στη διατροφή τους. Ακόμη και τα αντιφλεγμονώδη, όπως η ιβουπροφαίνη ή η δικλοφαινάκη, έχουν επιπτώσεις στο ήπαρ και στα νεφρά υδρόβιων οργανισμών.

 

Ο κίνδυνος για τον άνθρωπο

Αν και τα φαρμακευτικά απόβλητα στο περιβάλλον απαντώνται σε πολύ μικρές συγκεντρώσεις, η χρόνια και συνεχής έκθεση του ανθρώπου σε αυτές τις ουσίες μέσω του νερού ή της τροφικής αλυσίδας εγείρει σοβαρά ερωτήματα. Η επαναχρησιμοποίηση λυμάτων για άρδευση ή και πόση, ιδιαίτερα σε περιοχές με περιορισμένη πρόσβαση σε καθαρό νερό, καθιστά τον κίνδυνο ακόμη πιο άμεσο.

 

Μικροβιακή αντοχή

Η μικροβιακή αντοχή θεωρείται μία από τις πιο σοβαρές και άμεσες συνέπειες της φαρμακευτικής ρύπανσης. Όταν αντιβιοτικά καταλήγουν στο περιβάλλον, ακόμη και σε χαμηλές συγκεντρώσεις, ασκούν εξελικτική πίεση στα βακτήρια, οδηγώντας στην εμφάνιση ανθεκτικών στελεχών. Οι λοιμώξεις που προκαλούνται από αυτά τα βακτήρια είναι δύσκολα αντιμετωπίσιμες και απαιτούν ισχυρότερες ή πιο τοξικές θεραπείες.

 

Τι μπορεί να γίνει;

Η αντιμετώπιση του προβλήματος των φαρμακευτικών αποβλήτων δεν είναι απλή υπόθεση και απαιτεί συντονισμένη δράση σε πολλαπλά επίπεδα, τόσο από την πολιτεία, όσο και από την κοινωνία των πολιτών, τη βιομηχανία και την επιστημονική κοινότητα. Ακολουθούν βασικοί πυλώνες παρέμβασης:

• Ενημέρωση και ευαισθητοποίηση του κοινού για τη σωστή απόρριψη των φαρμάκων. Πολλοί πολίτες εξακολουθούν να πετούν ληγμένα φάρμακα στα σκουπίδια ή στην τουαλέτα.
• Εφαρμογή και ενίσχυση συστημάτων συλλογής φαρμακευτικών αποβλήτων από φαρμακεία και νοσοκομεία.
• Αναβάθμιση των εγκαταστάσεων επεξεργασίας λυμάτων, ώστε να περιλαμβάνουν τεχνολογίες που μπορούν να αφαιρέσουν αποτελεσματικά φαρμακευτικά υπολείμματα (πχ ενεργός άνθρακας, οζονισμός).
• Υιοθέτηση της αρχής της “πράσινης φαρμακευτικής” από τις φαρμακοβιομηχανίες, δηλαδή, σχεδιασμός φαρμάκων που αποδομούνται πιο γρήγορα και είναι λιγότερο τοξικά για το περιβάλλον.
• Θέσπιση νομοθετικού πλαισίου που να καθιστά υποχρεωτική την καταγραφή, παρακολούθηση και μείωση της φαρμακευτικής ρύπανσης.

 

Επίλογος

Τα φαρμακευτικά απόβλητα δεν είναι απλώς “σκουπίδια”, αλλά δραστικές ουσίες που διαμορφώνουν, επηρεάζουν και συχνά διαταράσσουν τη φυσική ισορροπία. Η προστασία του περιβάλλοντος από αυτά είναι απαραίτητη, όχι μόνο για την υγεία των οικοσυστημάτων αλλά και για τη δική μας.

Η αρθρογραφία του δικτύου Green Pharmacy αντλεί στοιχεία μόνο από έγκυρες πηγές και επίσημους φορείς. Η αρθρογραφία σε καμία περίπτωση δεν μπορεί να υποκαταστήσει την ιατρική διάγνωση και αγωγή.

Βρείτε τώρα δίπλα σας ένα φαρμακείο του Δικτύου Green Pharmacy εδώ!