Κρυολόγημα: μια ματιά στα συμπληρώματα διατροφής που ενισχύουν το ανοσοποιητικό σύστημα

Επιμέλεια κειμένου: Κατερίνα Αλτουβά, φαρμακοποιός MPharm, PGDip

Ο χειμώνας θεωρείται η κατεξοχήν εποχή των ιώσεων. Οι χαμηλές θερμοκρασίες που σημειώνονται αυτή την εποχή μειώνουν την άμυνα του οργανισμού, κάνοντάς μας πιο ευάλωτους σε ιώσεις. Από την άλλη, η παραμονή μας σε κλειστούς χώρους και ο συγχρωτισμός με πολύ κόσμο διευκολύνει τη μετάδοση των ιών που προκαλούν το κοινό κρυολόγημα και τη γρίπη.

Συνάχι, βήχας, ερεθισμένος λαιμός, πυρετός είναι μερικά από τα συνήθη συμπτώματα που μας ταλαιπωρούν αυτή την εποχή. Όσο προχωρούμε λοιπόν προς την καρδιά του χειμώνα, είναι σημαντικό να οχυρώσουμε τον οργανισμό μας στις επικείμενες ιώσεις.

Εκτός από τα πρακτικά μέτρα πρόληψης κατά του κρυολογήματος, σύμμαχός μας είναι η συμπλήρωση της διατροφής με συστατικά που φαίνεται να ενισχύουν την άμυνα του οργανισμού και βοηθούν στη γρήγορη αντιμετώπιση των συμπτωμάτων.

Βιταμίνη C : η πιο διαδεδομένη επιλογή στην πρόληψη του κρυολογήματος. Ενισχύει την άμυνα του οργανισμού και έχει αντιοξειδωτική δράση.

Ο ρόλος της τόσο για την πρόληψη όσο και για τη θεραπεία των συμπτωμάτων του κοινού κρυολογήματος έχει συζητηθεί και έχει μελετηθεί πολλές φορές τις τελευταίες δεκαετίες. Σύμφωνα με ορισμένους επιστήμονες, η βιταμίνη C φαίνεται ενεργοποιεί τις αμυντικές λειτουργίες των κυττάρων ενώ ίσως εμπλέκεται και στην αύξηση της παραγωγής αντισωμάτων.

Άλλες μελέτες δείχνουν ότι υψηλές δόσεις βιταμίνης C (πχ. 1000mg την ημέρα) μειώνουν τη διάρκεια των συμπτωμάτων του κοινού κρυολογήματος (σε υγιείς ενήλικες κατά 8% και σε παιδιά κατά 14%) ενώ και μικρότερες δόσεις μπορεί να ελαττώσουν την ένταση των συμπτωμάτων.

Επιπλέον, παρά του ότι δεν υπάρχουν επαρκή στοιχεία που να αποδεικνύουν αν η συστηματική χρήση της βιταμίνης C μπορεί να αποτρέψει τη νόσηση, η χρήση της είναι πιο αποτελεσματική σε περιπτώσεις σωματικής καταπόνησης ή ανεπαρκούς πρόσληψης της βιταμίνης από τη διατροφή και στην παιδική ηλικία.

Για την πρόληψη του κρυολογήματος, συνίσταται η πρόσληψη τουλάχιστον 500-1000 mg βιταμίνης C. Θεωρείται ασφαλής στη χρήση, ωστόσο η υπερκατανάλωση μπορεί να οδηγήσει σε στομαχικές διαταραχές.

Κύριες διατροφικές πηγές της βιταμίνης C είναι τα φρούτα και τα λαχανικά, με χαρακτηριστικά παραδείγματα τα εσπεριδοειδή και τις πιπεριές.  Ως συμπλήρωμα διατροφής κυκλοφορεί σε πολλές μορφές (πχ. αναβράζοντα ή μασώμενα δισκία, κάψουλες) και με διάφορες περιεκτικότητες (πχ. 500mg, 1000mg). Επίσης, ανάλογα με το προϊόν μπορεί να υπάρχουν διαφορές στην απορρόφηση της βιταμίνης C από τον οργανισμό.

Σε μορφή συμπληρώματος διατροφής βρίσκουμε ακόμη μια πολύ καλή πηγή βιταμίνης C. Πρόκειται για την ατσερόλα, ένα φρούτο που υπολογίζεται ότι περιέχει 15,000 φορές περισσότερη βιταμίνη C από ένα πορτοκάλι. Χρησιμοποιείται για την ενίσχυση του ανοσοποιητικού συστήματος, προσφέρει  αντιοξειδωτική προστασία αλλά είναι και πηγή άλλων πολύτιμων βιταμινών.

Εχινάκεια : η δεύτερη πιο διαδεδομένη επιλογή για το κρυολόγημα. Όπως και με τη βιταμίνη C, πολλές είναι οι μελέτες που βάζουν στο μικροσκόπιο της δράση της εχινάκειας τόσο για την πρόληψη όσο και τη θεραπεία του κοινού κρυολογήματος και άλλων λοιμώξεων του αναπνευστικού συστήματος.

Παρόλο που υπάρχουν περιορισμένα κλινικά ευρήματα για την αποτελεσματικότητά της, φαίνεται ότι ενισχύει το ανοσοποιητικό σύστημα και έχει αντιμικροβιακή και αντικαταρροϊκή δράση .

Τα φαρμακευτικά σκευάσματα εχινάκειας που κυκλοφορούν στην αγορά δεν είναι όλα ίδια μεταξύ τους. Παρασκευάζονται από διάφορα είδη του φυτού, ακόμη και από διαφορετικά τμήματα του ίδιου φυτού. Τα βρίσκουμε σε διάφορες μορφές πχ. βάμμα, έγχυμα, κάψουλες. Μπορεί να έχουν διάφορες περιεκτικότητες και άλλα σκευάσματα να είναι περισσότερο δραστικά από άλλα. Εκτός από τα προϊόντα εχινάκειας, το ίδιο το φυτό (φρέσκο ή αποξηραμένο) μπορεί να χρησιμοποιηθεί ως ρόφημα.

H εχινάκεια θεωρείται ασφαλές βότανο δεδομένου ότι λαμβάνεται σωστά. Εκτός από περιπτώσεις αλλεργίας, η υπερβολική δοσολογία μπορεί να προκαλέσει ήπιες στομαχικές διαταραχές.

H χρήση της δεν ενδείκνυται : σε παιδιά κάτω των 4 ετών, σε εγκύους και θηλάζουσες, σε άτομα με σακχαρώδη διαβήτη, νόσους του ήπατος αλλά και με άλλα νοσήματα ή με φαρμακευτική θεραπεία που καταστέλλουν το ανοσοποιητικό σύστημα.

Επίσης, δεν πρέπει να λαμβάνεται συνεχόμενα για περισσότερο από 2 μήνες, επειδή παύει να είναι αποτελεσματική και μπορεί να έχει το αντίθετο αποτέλεσμα.

Ψευδάργυρος : ιχνοστοιχείο που, μεταξύ των άλλων σημαντικών ρόλων του στον οργανισμό, φαίνεται να βελτιώνει τη λειτουργία των κυττάρων του ανοσοποιητικού συστήματος. Ορισμένοι ερευνητές υποστηρίζουν ότι ο ψευδάργυρος μπορεί να εμποδίσει τους ιούς από το να προσκολληθούν στο εσωτερικό της μύτης, αναχαιτίζοντας τη λοίμωξη. Πρακτικά, ο ψευδάργυρος βοηθά στη ρευστοποίηση των εκκρίσεων των βλεννογόνων.

Βάσει μελετών, η καθημερινή προληπτική πρόσληψη ψευδαργύρου (για ελάχιστη διάρκεια 5 μηνών) μειώνει τη συχνότητα νόσησης. Η προληπτική δόση ορίζεται στα 10-15mg καθημερινά.

Επίσης, η πρόσληψη ψευδαργύρου, ακόμη και αμέσως μετά την έναρξη του κρυολογήματος, έχει αποδειχθεί ότι μειώνει τη διάρκεια και την ένταση των συμπτωμάτων σε υγιή άτομα. Επιπλέον, σε μελέτες που έγιναν σε παιδιά, η ομάδα των παιδιών που είχε πάρει συμπλήρωμα ψευδαργύρου είχε σημαντικά μικρότερη ανάγκη για χορήγηση αντιβίωσης, σε σχέση με την ομάδα των παιδιών στα οποία δεν είχε δοθεί το συμπλήρωμα.

Φυσικές πηγές ψευδαργύρου είναι τα οστρακοειδή, το κόκκινο κρέας, το συκώτι, οι σαρδέλες, τα σιτηρά, τα όσπρια και οι ξηροί καρποί. Υπάρχουν βέβαια και με τη μορφή συμπληρωμάτων διατροφής πχ. δισκία.

Βιταμίνη D3 : Πέρα από τη συμβολή της σε πολλές κύριες λειτουργίες του οργανισμού, η βιταμίνη D έχει σημαντικό ρόλο και στη ρύθμιση του ανοσοποιητικού συστήματος και μπορεί να μειώσει τον κίνδυνο εμφάνισης ορισμένων λοιμώξεων. Πρόσφατες έρευνες έχουν επιβεβαιώσει ότι τα χαμηλά επίπεδα βιταμίνης D στον οργανισμό αυξάνουν την πιθανότητα εκδήλωσης του κοινού κρυολογήματος κατά 36%.

Σύμφωνα με μελέτες, η ιδανική δόση για την πρόληψη του κρυολογήματος είναι περίπου 5000 IU.

Η βιταμίνη D παράγεται μέσω της έκθεσης του δέρματός μας στον ήλιο. Μέσω της διατροφής, καλές πηγές αποτελούν το μουρουνέλαιο και τα λιπαρά ψάρια όπως ο σολομός, το σκουμπρί, ο τόνος, οι σαρδέλες κ.ά. Άλλες πηγές είναι τα εμπλουτισμένα προϊόντα του εμπορίου πχ. γάλα, δημητριακά και χυμοί.

Η αποκατάσταση, βέβαια, των επιπέδων της βιταμίνης D επιτυγχάνεται μόνο με τη χρήση συμπληρωμάτων διατροφής.  Η «κατάλληλη δοσολογία» είναι διαφορετική για κάθε άτομο και συνήθως καθορίζεται από το γιατρό.

Προβιοτικά : τα γνωρίζουμε ως τα «καλά» μικρόβια που ενισχύουν την υγεία του πεπτικού συστήματος, και όχι μόνο. Τα προβιοτικά (και συγκεκριμένα οι λακτοβάκιλλοι) φαίνεται ότι αυξάνουν την παραγωγή πρωτεϊνών του ανοσοποιητικού, οι οποίες ενεργοποιούν τους αμυντικούς μηχανισμούς απέναντι στους ιούς.

Σε ορισμένες μελέτες, η χρήση προβιοτικών για τουλάχιστον τρεις μήνες μπορεί να μειώσει τον κίνδυνο εμφάνισης κρυολογήματος κατά 12%. Ευρήματα άλλων μελετών υποστηρίζουν ότι η συχνή κατανάλωση γιαουρτιού μπορεί να μειώσει τη διάρκεια του κρυολογήματος κατά δύο ημέρες.

Τα προβιοτικά βρίσκονται σε τροφές που έχουν υποστεί ζύμωση όπως το γιαούρτι και το κεφίρ. Σε μορφή συμπληρωμάτων διατροφής επιτυγχάνουν μια πιο πλήρη κάλυψη των αναγκών του οργανισμού. Τα συμπληρώματα κυκλοφορούν σε πολλές μορφές (πχ. κάψουλες, υγρό, σκόνη σε φακελάκια) και μπορούν να περιέχουν πολλούς μικροοργανισμούς ή συνδυασμούς αυτών σε διαφορετικές αναλογίες.

B-γλυκάνες : πρόκειται για πολυσακχαρίτες που βρίσκονται σε διάφορα δημητριακά (πχ. βρώμη, κριθάρι, σίκαλη, σιτάρι), σε διάφορους τύπους μανιταριών και σε άλλα φυτικά τρόφιμα. Ανάμεσα στις ευεργετικές τους ιδιότητες, με την πιο γνωστή τη ρύθμιση της χοληστερόλης, συγκαταλέγεται και η δράση τους ως ενισχυτικό του ανοσοποιητικού συστήματος.

Οι β-γλυκάνες έχουν την ικανότητα να διεγείρουν τη δράση των κυττάρων του ανοσοποιητικού συστήματος που είναι υπεύθυνα για την αντιμετώπιση ιών και βακτηρίων. Η κατανάλωση β-γλυκανών λοιπόν αυξάνει την άμυνα του οργανισμού.

Σχετικά με την πρόσληψη από τις τροφές, η σύσταση σε β-γλυκάνες διαφέρει μεταξύ των διαφόρων δημητριακών και μεταξύ των διαφόρων μανιταριών.

Αντίθετα, η μορφή που βρίσκουμε στα περισσότερα συμπληρώματα διατροφής είναι οι β-1,3/1,6 γλυκάνες που θεωρούνται πιο δραστικές και προέρχονται από τη μαγιά. Επίσης, ορισμένα σκευάσματα οι β-γλυκάνες μπορεί να έχουν απαλλαχθεί από τα πρωτεϊνικά εκείνα στοιχεία που προκαλούν, σε ορισμένα άτομα, δυσανεξία στη μαγιά.

Εκχύλισμα των φύλλων της ελιάς : τα φύλλα της ελιάς περιέχουν αρκετές ωφέλιμες ενώσεις. Από αυτές, η ελαιοευρωπαΐνη φαίνεται ότι ενεργοποιεί το ανοσοποιητικό σύστημα και καταστρέφει τους παθογόνους μικροοργανισμούς, εμποδίζοντας τον πολλαπλασιασμό τους.

Το εκχύλισμα των φύλλων της ελιάς παρουσιάζει αντιοξειδωτικές και αντιμικροβιακές ιδιότητες που το καθιστούν ως ένα «φυσικό αντιβιοτικό». Επιπλέον, παραμένει στο επίκεντρο συνεχούς κλινικής έρευνας τόσο για την επίδρασή του στο ανοσοποιητικό σύστημα όσο και για τη δράση του (ή των επιμέρους συστατικών του) σε άλλα συστήματα πχ. καρδιαγγειακό.

Στην αγορά υπάρχουν αρκετά συμπληρώματα διατροφής (πχ. κάψουλες, υγρό) με εκχύλισμα φύλλων ελιάς που μπορούν να χρησιμοποιηθούν τόσο στην πρόληψη όσο και στη θεραπεία του κρυολογήματος.

Πρόπολη : παράγεται από τις μέλισσες και πρόκειται για το φυσικό υλικό που χρησιμοποιείται στη στεγανοποίηση και την απολύμανση της κυψέλης. Περιέχει κυρίως ρητίνη από διάφορα φυτά, γύρη και ένζυμα. Η δράση της μελετάται ενδελεχώς τις τελευταίες δεκαετίες και έχει αποδειχθεί ότι έχει αντιμικροβιακές, αντιοξειδωτικές, και αντιφλεγμονώδεις ιδιότητες ενώ φαίνεται ότι παίζει ρόλο στην ενεργοποίηση των κυττάρων του ανοσοποιητικού συστήματος.

Υπάρχουν διάφορες μορφές πρόπολης (πχ. σιρόπι, βάμμα, σπρέι, κάψουλες) και κάθε μια χρησιμοποιείται διαφορετικά, τόσο προληπτικά όσο και θεραπευτικά με την έναρξη των συμπτωμάτων του κρυολογήματος ή άλλων λοιμώξεων του αναπνευστικού. Επίσης, λόγω της σύστασής της, η πρόπολη δεν μπορεί να χρησιμοποιηθεί από άτομα που είναι αλλεργικά στη γύρη.

Άλλες ουσίες που χρησιμεύουν στην ενίσχυση του ανοσοποιητικού συστήματος, και κατά περίπτωση συμβάλλουν στην αντιμετώπιση των συμπτωμάτων του κρυολογήματος είναι:

• η βιταμίνη Ε ( αντιοξειδωτική βιταμίνη, ενισχύει το ανοσοποιητικό σύστημα, μειώνει τα συμπτώματα των λοιμώξεων του ανώτερου αναπνευστικού συστήματος)
• η βιταμίνη Α ( επιδρά στα κύτταρα του ανοσοποιητικού συστήματος)
• ο σίδηρος και οι πρωτεΐνες
• το σελήνιο (ρυθμίζει την αντιοξειδωτική προστασία του οργανισμού)
• τα ω3 λιπαρά οξέα (γνωστά για τα πολλαπλά οφέλη τους στον οργανισμό)
• τα φλαβονοειδή κερσετίνη και ρουτίνη (έχουν αντιοξειδωτικές ιδιότητες).

Επιπλέον μπορούν να χρησιμοποιηθούν και βότανα όπως τα φυτά Astragalus (ενεργοποιεί τα κύτταρα του ανοσοποιητικού συστήματος) και Sambucus (με αντιιική και αντιοξειδωτική δράση).

Συνοψίζοντας, υπάρχει μεγάλη ποικιλία συμπληρωμάτων διατροφής για την ενίσχυση του ανοσοποιητικού. Με τα συστατικά μεμονωμένα ή σε συνδυασμούς, και με το εύρος των μορφών, είναι απαραίτητο να ακολουθούνται οι οδηγίες χρήσεις ανάλογα  με το προϊόν. Επιπλέον, είναι σημαντικό να ζητήσουμε τη συμβολή του φαρμακοποιού μας για να επιλέξουμε το κατάλληλο για εμάς προϊόν, καθώς μπορεί να αλληλεπιδρά με φαρμακευτική θεραπεία ή να αντενδείκνυται σε ορισμένες κατηγορίες ατόμων.

Υπενθυμιστικά, τα συμπληρώματα διατροφής δεν αντικαθιστούν την ισορροπημένη και σωστή διατροφή. Σε κάθε περίπτωση, για την οχύρωση του ανοσοποιητικού μας συστήματος συστήνεται η κατανάλωση τροφίμων από όλες τις ομάδες και επαρκής κατανάλωση υγρών!