Ο κύκλος του ύπνου
Με την έννοια του “κύκλου του ύπνου” εννοούμε την εναλλαγή μεταξύ του ύπνου και της εγρήγορσης. Για έναν ενήλικο, ο φυσιολογικός κύκλος του ύπνου εναλλάσσεται μεταξύ περίπου 8 ωρών βραδινού ύπνου και 16 ωρών ημερήσιας δραστηριότητας.
Ελέγχεται σε 24ωρη βάση από δύο συστήματα που αλληλεπιδρούν μεταξύ τους, την ομοιόσταση του ύπνου και τους κιρκάδιους ρυθμούς.
Ομοιόσταση του ύπνου
- Προάγει την κατάσταση του ύπνου. Η ομοιόσταση είναι η διαδικασία κατά την οποία το σώμα προσπαθεί να διατηρήσει την ισορροπία/ σταθερότητα των συστημάτων του πχ. θερμοκρασίας, πίεσης, ύπνου κλπ.
- Μελέτες δείχνουν ότι από τη στιγμή που ξυπνάμε και για τη διάρκεια που είμαστε σε εγρήγορση, αρχίζει και αυξάνεται σταδιακά η παραγωγή μιας υπναγωγού χημικής ουσίας, της αδενοσίνης. Τα επίπεδα της ουσίας αυτής φτάνουν στο μέγιστο στο τέλος της ημέρας, κάνοντας δύσκολο το να αντισταθούμε στην ανάγκη για ύπνο. Αντίθετα, όσο κοιμόμαστε, τα επίπεδα της αδενοσίνης είναι χαμηλά.
- Επιπλέον, ορισμένοι εξωτερικοί παράγοντες όπως η καφεΐνη διακόπτουν την παραγωγή της αδενοσίνης.
- Η έλλειψη ύπνου οδηγεί σε συσσώρευση της ανάγκης να κοιμηθούμε και μπορεί να εκφραστεί ως μεσημεριανός ύπνος την επόμενη ημέρα ή περισσότερη ώρα ύπνου την επόμενη φορά.
Κιρκάδιοι ρυθμοί
- Ο κιρκάδιος ρυθμός, γνωστός και ως το «βιολογικό ρολόι του ύπνου», προάγει την εγρήγορση κατά τη διάρκεια της ημέρας.
- Το βιολογικό ρολόι έχει δύο φάσεις, την ημερήσια και τη βραδινή. Στην ημερήσια φάση αυξάνεται η δραστηριότητα και η ενεργητικότητα ενώ η βραδινή φάση χαρακτηρίζεται από μείωση της εγρήγορσης.
- Το κέντρο ρύθμισης του κιρκάδιου ρυθμού βρίσκεται σε μια περιοχή του εγκεφάλου κοντά στα μάτια και έχει ως ισχυρότερο ερέθισμά του το φως (το φως μας κάνει να νιώθουμε ότι πρέπει να ξυπνήσουμε ενώ το σκοτάδι ότι πρέπει να κοιμηθούμε).
- Οι κιρκάδιοι ρυθμοί δεν λειτουργούν αυτόνομα αλλά τείνουν να συγχρονίζονται με το εξωτερικό φυσικό περιβάλλον, το ωράριο της εργασίας και την κοινωνική ζωή του ατόμου. Κατ’ επέκταση εύκολα επηρεάζονται οδηγώντας σε διαταραχές του ύπνου.
Η μελατονίνη : το βιολογικό ρολόι είναι υπεύθυνο και για την αυξομείωση των επιπέδων διάφορων ορμονών, με χαρακτηριστικότερο παράδειγμα αυτό της μελατονίνης. Γνωστή ως η «ορμόνη του ύπνου», η μελατονίνη παράγεται από την υπόφυση του εγκεφάλου και συμμετέχει στην ρύθμιση του κύκλου του ύπνου.
Η παραγωγή και η έκκρισή της ενεργοποιούνται από το σκοτάδι και απενεργοποιούνται από το φως. Έτσι, τη νύχτα, η μελατονίνη απελευθερώνεται στο αίμα και μας κάνει να αισθανόμαστε υπνηλία. Αντίθετα, με το φως της ημέρας τα επίπεδα της μελατονίνης μειώνονται. Πρακτικά, η μελατονίνη βοηθά τον οργανισμό μας να γνωρίζει πότε πρέπει να κοιμηθεί και πότε να ξυπνήσει.