Βρεφική Διατροφή

Αντενδείξεις θηλασμού

 

  • Ανατομικές ανωμαλίες του στόματος του βρέφους πχ. λαγώχειλος
  • Ψυχολογικοί ή παθολογικοί παράγοντες που μπορεί να προκαλέσουν νωθρότητα, νευρικότητα και υπνηλία στο μωρό.
  • Ελλείψεις ενζύμων πχ. για το μεταβολισμό της λακτόζης
  • Αν το μωρό είναι πολύ πρόωρο, μπορεί να μην έχει ικανοποιητικές θηλαστικές και καταποτικές κινήσεις, κάνοντας το θηλασμό δύσκολο ή αδύνατο.
  • Ασθένειες από τις οποίες μπορεί να πάσχει η μητέρα και μπορεί να μεταφερθούν πχ. ηπατίτιδα, AIDS
  • Όταν η μητέρα είναι καπνίστρια ή υπερ-καταναλώνει αλκοόλ
  • Φάρμακα που μπορεί να παίρνει η μητέρα και μπορούν να περάσουν στο γάλα και κατ’ επέκταση στο μωρό.
  • Ανατομικά προβλήματα των θηλών της μητέρας πχ. επίπεδη θηλή
  • Προβλήματα και μολύνσεις στις θηλές πχ. ραγάδες, η μαστίτιδα
  • Συγγενής αγαλακτία : όταν δηλαδή η μητέρα δεν μπορεί να παράγει καθόλου γάλα

 

Περί θηλασμού

 

  • Ο αποτελεσματικός θηλασμός προϋποθέτει ότι η μητέρα αναγνωρίζει τα σημάδια ότι το μωρό της πεινάει αλλά ότι έχει και τη σωστή τεχνική.
  • Το μωρό θηλάζει αρκετά αν η ανάπτυξη του σε βάρος και ύψος είναι φυσιολογική.
  • Όσο περισσότερο και όσο συχνότερα θηλάζει το βρέφος, τόσο μεγαλύτερη ποσότητα γάλακτος παράγεται από στήθος της μητέρας. Με το συνεχόμενο θηλασμό, η μητέρα ευαισθητοποιείται τόσο, ώστε ακόμη και με το κλάμα του μωρού ενεργοποιείται η έκκριση ορμονών και η παραγωγή γάλακτος.
  • Κυρίως τις πρώτες εβδομάδες, ο θηλασμός πρέπει να είναι απεριόριστος και χωρίς ωράριο.
  • Επειδή το μητρικό γάλα είναι εύπεπτο, οι συχνοί θηλασμοί είναι απόλυτα φυσιολογικοί (το ίδιο και οι κενώσεις που τους συνοδεύουν).
  • Δεν χρειάζεται να δοθούν συμπληρωματικά νερό ή αφεψήματα (χυμοί και νερό συνήθως εισάγονται μετά το 6μηνο) .
  • Η υγιεινή και ισορροπημένη διατροφή της μητέρας είναι απαραίτητη για την ποιότητα του μητρικού γάλακτος. Το επίπεδο των βιταμινών και θρεπτικών συστατικών στο σώμα του βρέφους εξαρτάται και από τη διατροφή της μητέρας.
  • Κατά το θηλασμό, και ανάλογα με τις ανάγκες, η μητέρα μπορεί να χρειαστεί να παίρνει βοηθητικά συμπληρώματα διατροφής.
  • Το είδος των τροφών που καταναλώνει η μητέρα μπορεί να επηρεάσει το γάλα που παράγει πχ. σε γεύση.
  • Αν υπάρχει ιστορικό ατοπικής ασθένειας με τροφική αλλεργία στην οικογένεια, τότε η μητέρα είναι καλό να αποφύγει την αλλεργιογόνο ουσία .
  • Ο θηλασμός δεν πρέπει να διακόπτεται, εκτός αν δεν το επιτρέπει, η υγεία της μητέρας.

 

Πλεονεκτήματα θηλασμού

 

  • Το μητρικό γάλα έχει υψηλή διατροφική αξία, ενώ περιέχει τη σωστή αναλογία όλων των απαραίτητων ουσιών που χρειάζονται, προσαρμοσμένη στην κάλυψη των αναγκών του βρέφους που θηλάζει.
    • Μετά τη γέννηση, το στήθος παράγει το πρωτόγαλα, ένα παχύ και κιτρινωπό υγρό που είναι πλούσιο σε πρωτεΐνες, μέταλλα και αντισώματα τα οποία προστατεύουν το βρέφος από ιώσεις και λοιμώξεις του αναπνευστικού και του πεπτικού συστήματος.
    • Περίπου στην τέταρτη μέρα, το στήθος αρχίζει και παράγει κανονικό γάλα, το οποίο σταδιακά εμπλουτίζεται με λίπος και θρεπτικά συστατικά που βοηθούν στη σωστή ανάπτυξη του βρέφους.
    • Ακόμη ένα σημαντικό συστατικό του μητρικού γάλακτος είναι και το πεπτίδιο που προκαλεί ύπνο. Βρίσκεται σε μεγαλύτερη συγκέντρωση στο γάλα κατά τις απογευματινές και τις πρώτες βραδινές ώρες, και βοηθά κατά την εισαγωγική φάση του ύπνου.
    • Το μητρικό γάλα περιέχει ένζυμα που κάνουν ευκολότερη την πέψη και την απορρόφηση των θρεπτικών ουσιών
  • Το μητρικό γάλα παρέχεται στο βρέφος στη σωστή θερμοκρασία (καθώς παράγεται κατευθείαν από το σώμα της μητέρας).
  • Τα βρέφη που θηλάζουν έχουν λιγότερες πιθανότητες να παρουσιάσουν διάρροιες. Τα κόπρανά τους έχουν λιγότερα ένζυμα, άρα υπάρχει μικρότερη τάση να εμφανίσουν σύγκαμα.
  • Ο θηλασμός προφυλάσσει από αλλεργίες που μπορεί να παρουσιαστούν με την εισαγωγή άλλης τροφής.
  • Σύμφωνα με έρευνες τα βρέφη που θηλάζουν παρουσιάζουν καλύτερη σωματική ανάπτυξη.
  • Ο θηλασμός είναι ευεργετικός και για την ίδια τη μητέρα. Όσες  γυναίκες θηλάζουν χάνουν  πολύ  πιο  εύκολα  τα  κιλά  της εγκυμοσύνης. Επίσης, έρευνες δίνουν στο θηλασμό προστατευτικό ρόλο ως προς την ανάπτυξη ασθενειών.

 

Γενικά

 

Σε όλη τη διάρκεια της βρεφικής και πρώτης νηπιακής ηλικίας τίθενται οι βάσεις για τη σωματική και πνευματική ανάπτυξη. Συνεπώς, η σωστή διατροφή αποτελεί σημαντικότατο παράγοντα για την υγεία του παιδιού.Στη βρεφική ηλικία, οι διατροφικές ανάγκες είναι καθορισμένες και έχουν ως στόχο τη σωματική ανάπτυξη και αύξηση του βρέφους, την ανάπτυξη της ικανότητας μάσησης και κατάποσης , τον εντοπισμό πιθανών διαιτητικών αναγκών καθώς και την εδραίωση της υγιεινής διατροφής.

 

Θηλασμός

 

Το μητρικό γάλα αποτελεί την ιδανική τροφή για τα βρέφη. Σύμφωνα με τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας, συνίσταται τα βρέφη να θηλάζουν αποκλειστικά κατά το πρώτο εξάμηνο της ζωής τους.

Από τη σύλληψη κιόλας το σώμα της γυναίκας αρχίζει να προετοιμάζεται για το θηλασμό, ενώ το στήθος είναι έτοιμο να παράξει γάλα αμέσως μετά τη γέννηση. Από ψυχολογικής άποψης, ο θηλασμός είναι πολύ σημαντικός, τόσο για το νεογέννητο όσο και για την μητέρα, καθώς δημιουργεί ανάμεσα τους έναν ισχυρό συναισθηματικό δεσμό.

 

Απογαλακτισμός

 

Μετά τους πρώτους 6 μήνες, η διατροφή του μωρού θα πρέπει να εμπλουτιστεί και με άλλες τροφές για να καλυφθούν οι αυξημένες ανάγκες που παρουσιάζονται. Σταδιακά λοιπόν, πρέπει να γίνεται παράλληλη εισαγωγή στερεών τροφών στο διαιτολόγιο τουλάχιστον μέχρι την ηλικία των 2 ετών (ή τουλάχιστον μέχρι το πρώτο έτος σύμφωνα με τη Αμερικανική Ακαδημία Παιδιατρικής).

Σύμφωνα με την ESPGHAN, οι στερεές τροφές δεν πρέπει να εισάγονται νωρίτερα από τον 4ο μήνα και όχι αργότερα από τον 7ο μήνα. Βέβαια, η εισαγωγή στερεών τροφών στο διαιτολόγιο πρέπει να συμβαδίζει και με την ωρίμανση του πεπτικού συστήματος και την αναπτυξιακή εξέλιξη του βρέφους.

Ο χρόνος για το πότε θα ξεκινήσει ο απογαλακτισμός εξαρτάται από τις διατροφικές συνήθειες του κάθε λαού, ενώ καλό είναι να καθορίζεται μαζί με τον παιδίατρο που παρακολουθεί το εκάστοτε παιδί.

 

Ειδικά γάλατα

 

Πρόκειται για διαιτητικά γάλατα ειδικής επεξεργασίας ή σύνθεσης, που προορίζονται για ειδική διαιτητική αγωγή των βρεφών. Τα γάλατα αυτά πρέπει να παρασκευάζονται σύμφωνα με οδηγίες της ESPGHΑN (Ευρωπαϊκή Εταιρεία Παιδικής Γαστρεντερολογίας, Ηπατολογίας και Διατροφής) και του Codex Alimentarium και η έναρξή τους πρέπει να γίνεται υπό ιατρική επίβλεψη.

Χαρακτηριστικές κατηγορίες στα ειδικά γάλατα είναι:

  • χωρίς λακτόζη
  • σόγιας
  • αντιαναγωγικά γάλατα (για μωρά με γαστροοισοφαγική παλινδρόμηση)
  • υποαλλεργικά γάλατα μερικής υδρόλυσης ΗΑ
  • υποαλλεργικά γάλατα με πρωτεΐνη εκτεταμένης υδρόλυσης

Ανεξάρτητα από το είδος του γάλακτος, είναι απαραίτητο να ακολουθούνται οι οδηγίες που αναγράφονται στη συσκευασία του προϊόντος για την προετοιμασία, τη σωστή χρήση και την αποθήκευση του γάλακτος.

Σημαντικός παράγοντας που δεν πρέπει να παραλείπεται είναι η σωστή και επιμελής αποστείρωση των μπιμπερό, ώστε να εξουδετερώνονται όσο το δυνατόν περισσότερα μικρόβια, εφόσον ακόμη το μωρό δεν έχει αντισώματα για να προφυλαχτεί από παθογόνους μικροοργανισμούς.

 

Υποκατάστατο γάλα

 

Όταν ο θηλασμός είναι ανεπαρκής (πχ. το βρέφος δεν χορταίνει μόνο με το μητρικό γάλα γιατί είναι λίγο ή πολύ εύπεπτο) ή όταν συντρέχουν λόγοι για τους οποίους ο θηλασμός αντενδείκνυται ή πρέπει να διακοπεί, τότε, με την συμβολή του παιδιάτρου, γίνεται η εισαγωγή του κατάλληλου βρεφικού γάλακτος στη διατροφή του μωρού (είτε συμπληρωματικά είτε εξ’ολοκλήρου).

  • Το κοντινότερο γάλα στο μητρικό είναι το αγελαδινό. Τα περισσότερα βρεφικά γάλατα στην αγορά περιέχουν τροποποιημένο γάλα αγελάδας σε μορφή σκόνης.
  • Ο λόγος για τον οποίο τροποποιείται η σύστασή του, είναι το ότι αγελαδινό γάλα αυτούσιο είναι βαρύ για το πεπτικό σύστημα του βρέφους και μπορεί να δημιουργήσει προβλήματα.
  • Τα βρεφικά γάλατα τείνουν επίσης να είναι εμπλουτισμένα με σίδηρο, βιταμίνες, καλά λιπαρά, πρεβιοτικά, προβιοτικά με απώτερο στόχο την κάλυψη των διατροφικών αναγκών του βρέφους μέχρι τη σταδιακή έναρξη των στερεών τροφών.
  • Ανάλογα με την ηλικία του βρέφους και τις ανάγκες του, μεταβάλλεται η ποσότητα των συστατικών του γάλακτος της αγελάδας και έτσι έχουμε γάλατα 1ης βρεφικής ηλικίας (γέννηση μέχρι 6 μηνών), 2ης βρεφικής ηλικίας (6 μηνών μέχρι 1ος έτους) και 3ης βρεφικής ηλικίας (1ο έτος και μέχρι περίπου τριών ετών).
  • Τα τυποποιημένα σκευάσματα βρεφικού γάλακτος πρέπει να συμμορφώνονται ως προς τη σύστασή τους με τις αντίστοιχες οδηγίες της Ευρωπαϊκής Ένωσης.

 

Βασικοί κανόνες

 

  • Δίνουμε μικρές ποσότητες και σταδιακά.
  • Δεν πιέζουμε ιδιαίτερα το παιδί, ώστε να αρχίζει να συνηθίζει και να μην αντιπαθήσει κάποια τροφή.
  • Η διατροφή πρέπει να περιλαμβάνει όλες τις βασικές ομάδες, σε επαρκείς για την ηλικία και το φύλο ποσότητες: δημητριακά, φρούτα, λαχανικά, κόκκινο κρέας, πουλερικά, ψάρια, όσπρια, γαλακτοκομικά και καλής ποιότητας λιπαρά.
  • Αρχίζουμε με ενισχυμένο σε σίδηρο ριζάλευρο και στη συνέχεια ακολουθούν πολτοποιημένα δημητριακά, λαχανικά, φρούτα, κρέας, ψάρι, κρόκος αυγού, ασπράδι αυγού.
  • Προτιμούμε τη φυσική μορφή των τροφών σε σχέση με τα τυποποιημένα προϊόντα.
  • Δεν υπάρχει κανόνας που να ορίζει την σειρά της εισαγωγής της κάθε διατροφικής ομάδας στο διαιτολόγιο του παιδιού. Σκοπός είναι να καλύψουμε όλες τις ομάδες των τροφών ώστε να παρέχουμε επαρκή θερμιδική και θρεπτική κάλυψη.
  • Κάθε νέα τροφή πρέπει να τη δοκιμάζουμε για μερικές μέρες πριν θεωρήσουμε ότι δεν προκαλεί κάποιο πρόβλημα στο παιδί.
  • Η συνήθης πρακτική είναι να εισάγουμε μία νέα τροφή ανά 3-5 ημέρες, ενώ αποφεύγουμε να εισάγουμε πολλές νέες τροφές μαζί. Πχ. αν δοκιμάζουμε το κοτόπουλο για πρώτη φορά, το προσθέτουμε στις κρέμες που ήδη δίνουμε , αλλά για μια περίπου εβδομάδα η «νέα τροφή» θα είναι μόνο το κοτόπουλο.
  • Δεν σταματάμε να δίνουμε όσες τροφές έχουμε δοκιμάσει ήδη και ξέρουμε ότι δεν πειράζουν το παιδί, ώστε σιγά σιγά να συνηθίζει σε όλες τις τροφές.
  • Καλό είναι οι τροφές να μην έχουν έντονη γεύση ή οσμή, να είναι εύπεπτες και καλά μαγειρεμένες.
  • Για τα βρέφη κάτω του 1ος έτους, είναι προτιμότερο να αποφεύγονται : μέλι, αλάτι, ζάχαρη ,μπαχαρικά , όπως και το νωπό αγελαδινό  ή κατσικίσιο γάλα
  • Σύνθετες τροφές δεν πρέπει να δίνονται πριν επιτευχθεί η ανοχή σε κάθε συστατικό.
  • Με την εισαγωγή των νέων τροφών ελέγχουμε την κινητικότητα του εντέρου του μωρού. Παραδοσιακά, η διατροφή του μωρού περιλαμβάνει αρχικά ρυζάλευρο, βραστή πατάτα, βραστό καρότο, μήλο και μπανάνα. Πρόκειται για τροφές που συνηθίζουμε να δίνουμε στη δυσκοιλιότητα. Αν το μωρό δεν έχει κάνει κένωση για 3-4 ημέρες, πιθανώς να προτιμήσουμε μια διαφορετική τροφή όπως πχ. κολοκύθι ώστε να βοηθήσουμε την εντερική λειτουργία.
  • Η καθυστερημένη εισαγωγή στη διατροφή των αλλεργιογόνων τροφών πχ. αυγό και ψάρι, δεν έχει αποδειχθεί πλήρως ότι προστατεύει από την ανάπτυξη αλλεργιών.
  • Σημείωση! Ο παιδίατρος μπορεί να κρίνει αναγκαία τη χορήγηση συμπληρωμάτων διατροφής στο μωρό όπως σίδηρο, βιταμίνη Α και βιταμίνη D.

Μετά τον 1ο χρόνο, δεν υπάρχουν συγκεκριμένες διαιτητικές οδηγίες. Στόχοι της διατροφής πρέπει να είναι :  η κάλυψη των αναγκών σε ενέργεια και θρεπτικά συστατικά για την σωστή ανάπτυξη, η προσφορά ποικιλίας τροφών από όλες τις ομάδες, η ανάπτυξη της αναγνώρισης και αποδοχής της τροφής όπως και η υιοθέτηση μιας σωστής διατροφικής συμπεριφοράς.

  • Οι θερμιδικές ανάγκες πρέπει να προσαρμόζονται ανάλογα με την ηλικία.
  • Το παιδί θα πρέπει να μάθει να ακολουθεί τους κανόνες υγιεινής διατροφής ενώ η άσκηση θα πρέπει σιγά σιγά να εντάσσεται στην καθημερινότητα του παιδιού.
  • Σημαντικό! Ζητούμε περισσότερες οδηγίες για τις τροφές από τον παιδίατρο ή τον διατροφολόγο!

 

Διατροφικά προβλήματα

 

Πολλά παιδιά μπορεί να  παρουσιάσουν διατροφικά προβλήματα ακόμη και από τη βρεφική ηλικία. Τα προβλήματα αυτά μπορεί να συνδέονται με την ψυχολογία και το περιβάλλον του παιδιού αλλά μπορεί να αφορούν και λόγους υγείας.

Μερικά παραδείγματα:

  • Τροφική αλλεργία μέσω θηλασμού :
    Τα βρέφη που θηλάζουν μπορεί να παρουσιάσουν αλλεργία ή ευαισθησία σε τροφές που καταναλώνει η μητέρα. Τροφές όπως το γάλα, τα αβγά, οι ξηροί καρποί και το σιτάρι στη διατροφή της μητέρας, ενδέχεται να διεγείρουν τροφικές αντιδράσεις και πεπτικά προβλήματα, όπως επώδυνες κοιλιακές συσπάσεις και διάρροια.
  • Ανορεξία
  • Παχυσαρκία
  • Άμεσου τύπου τροφική αλλεργία
    • Είναι η αλλεργία που εκδηλώνεται σε χρονικό διάστημα από δευτερόλεπτα έως μια ώρα από την κατανάλωση μιας συγκεκριμένης τροφής
    • Αν υπάρχει ιστορικό αλλεργίας στην οικογένεια, οι γονείς θα πρέπει να ζητήσουν τη γνώμη του παιδιάτρου πριν αρχίσουν να δίνουν στερεές τροφές.
    • Σημάδια τροφικής αλλεργίας μπορεί να είναι : εξανθήματα (κνησμός, ερεθισμένο δέρμα), εμετοί, πόνοι στην κοιλιά, διάρροια, καταρροή, φταρνίσματα, μπούκωμα, βήχας, δύσπνοια, ακόμη και ζάλη. Σημαντικό είναι να γίνει άμεση διερεύνηση από το γιατρό, καθώς τα παραπάνω αποτελούν συμπτώματα τόσο αλλεργιών (με κίνδυνο την αναφυλαξία) όσο και άλλων ασθενειών.
    • Συνήθη ύποπτα τρόφιμα: γάλα, αυγό, ψάρι, φράουλες, ντομάτα, σοκολάτα, ξηροί καρποί κ.ά.
    • Οι τροφές που περιέχουν συντηρητικά και χρωστικές πρέπει να αποφεύγονται.
    • Ανάλογα την περίπτωση, μπορεί σταδιακά με τη βοήθεια του γιατρού το παιδί να αποκτήσει ανοχή στην τροφή και να φτάσει σε σημείο να την καταναλώσει άφοβα. Πιθανός όμως είναι και ο αποκλεισμός των αλλεργιογόνων τροφίμων από τη διατροφή του παιδιού.
  • Τροφές που επιδεινώνουν δερματικές παθήσεις :
    Κάποια τροφή μπορεί να επιδεινώνει μια δερματοπάθεια πχ. την ατοπική δερματίτιδα. Συμβουλευόμαστε το γιατρό για το αν θα πρέπει να αποφευχθεί αυτή η τροφή και για πόσο χρονικό διάστημα. Προσοχή δεν πειραματιζόμαστε όταν υπάρχει σίγουρη τροφική αλλεργία.

 

Βρεφικοί κολικοί

 

  • Πολύ συχνό σύμπτωμα του 40% των βρεφών. Μπορεί να ξεκινήσει από την 3η εβδομάδα ζωής και να υποχωρήσει στον 3ο – 4ο μήνα.
  • Ως βρεφικός κολικός ορίζεται το υπερβολικό, έντονο, διαπεραστικό κλάμα που προκαλείται από κοιλιακό πόνο. Τα βρέφη δίνουν την εντύπωση ότι πονούν, σφίγγουν την κοιλιά και κυρτώνουν την πλάτη.
  • Τυπικά, ένα βρέφος με κολικούς κλαίει περισσότερες από 3 ώρες την ημέρα, περισσότερες από 3 ημέρες την εβδομάδα και για περισσότερες από 3 εβδομάδες.
  • Εμφανίζονται, συνήθως, σε βρέφη που σιτίζονται καλά αλλά είναι ανήσυχα, και μπορεί να ρεύονται δύσκολα. Το έντονο κλάμα μπορεί να αρχίζει αμέσως μετά το φαγητό.
  • Πολλές φορές το κλάμα διακόπτεται απότομα όταν το βρέφος αποβάλλει αέρια ή κατά την κένωση.
  • Προσπαθούμε να ταΐζουμε το μωρό σε όσο το δυνατόν πιο κάθετη θέση (με την πλάτη όρθια) και το βοηθάμε να ρεύεται συχνά.
  • Ορισμένοι γιατροί συστήνουν στις μητέρες που θηλάζουν να δοκιμάσουν μια υποαλλεργική δίαιτα ώστε να μειωθούν οι κολικοί.
  • Για τα βρέφη που τρέφονται από μπιμπερό κυκλοφορούν ειδικά μπουκάλια και θηλές για τον περιορισμό της κατάποσης του αέρα κατά τη διάρκεια του γεύματος. Μερικοί παιδίατροι συνιστούν τη χορήγηση κάποιου υποαλλεργικού γάλακτος για μια εβδομάδα, παρατηρώντας αν θα υπάρξει αλλαγή.
  • Το περιβάλλον του μωρού μπορεί να βοηθήσει στον εφησυχασμό του πχ. μεταφορά στην αγκαλιά και συνεχείς μονότονοι θόρυβοι.
  • Στα φαρμακεία κυκλοφορούν προϊόντα που μπορούν να προσφέρουν ανακούφιση στο μωρό πχ. μαλακτικό λάδι/ κρέμα/ γέλη για μασάζ, πόσιμες σταγόνες που εμποδίζουν τη δημιουργία αερίων το έντερο, αφεψήματα κ.ά.
  • Προσοχή! Οι κολικοί δεν είναι το μόνο αίτιο υπερβολικού κλάματος. Πρέπει να αποκλειστούν άλλες πιθανές αιτίες, κυρίως αν το κλάμα συνοδεύεται από άλλα στοιχεία όπως πυρετός, άρνηση για τροφή, εμετοί, αίμα στα κόπρανα, υποτονικότητα.