Λοιμώδης επιπεφυκίτιδα

Τι είναι η επιπεφυκίτιδα;

Ο επιπεφυκότας είναι μία λεπτή και ημιδιαφανής μεμβράνη που καλύπτει την εσωτερική επιφάνεια των βλεφάρων και το πρόσθιο τμήμα του βολβού του ματιού. Αποτελείται από συνδετικό ιστό, αγγεία και πλήθος κυττάρων που παράγουν δάκρυα, βλέννα και χημικές ουσίες που κρατούν την οφθαλμική επιφάνεια λεία, ενυδατωμένη και καθαρή.

Οι φλεγμονές του επιπεφυκότα ονομάζονται επιπεφυκίτιδες.

Από τι προκαλείται η λοιμώδης επιπεφυκίτιδα;

Η επιπεφυκίτιδα μπορεί να είναι λοιμώδους (πχ. μικροβιακή ή ιογενής επιπεφυκίτιδα) ή μη λοιμώδους αιτιολογίας (πχ. αλλεργική επιπεφυκίτιδα).

Μικροβιακή επιπεφυκίτιδα

Στο φυσιολογικό επιπεφυκότα υπάρχουν μικρόβια που συμβάλλουν στην άμυνα του ματιού, όπως ο επιδερμικός σταφυλόκοκκος ή το κορυνοβακτηρίδιο. Αν μεταβληθεί η αμυντική ικανότητα του ματιού για τοπικούς λόγους (πχ. ξηροφθαλμία, ατοπία) ή γενικούς λόγους (πχ. σακχαρώδης διαβήτης, ανοσολογικά νοσήματα, ανοσοκαταστολή) ή αν άλλα μικρόβια αποικίσουν στον επιπεφυκότα, τότε εκδηλώνεται λοίμωξη.

Η μικροβιακή επιπεφυκίτιδα συνήθως προκαλείται από λοίμωξη με σταφυλόκοκκο (Staphylococcus aureus), στρεπτόκοκκο (Streptococcus pneumoniae), είδη αιμόφιλου (Haemophilus species) ή μοραξέλλα (Moraxella catarrhalis). Λιγότερο συχνά προκαλείται από χλαμύδια (Chlamydia trachomatis) ή από γονόκοκκο (Neisseria gonorrhoeae), το μικρόβιο που προκαλεί το αφροδίσιο νόσημα γονόρροια.

Ειδική περίπτωση είναι η επιπεφυκίτιδα των νεογνών, η οποία μπορεί να οφείλεται σε γονοκοκκική ή λοίμωξη με χλαμύδια. Εντοπίζεται σε 20-40% των νεογέννητων με φυσιολογικό τοκετό, όταν η μητέρα παρουσιάζει ενεργή λοίμωξη.

Ιογενής επιπεφυκίτιδα

Η ιογενής επιπεφυκίτιδα είναι μια πολύ κοινή μορφή επιπεφυκίτιδας και οφείλεται συνήθως στους ιούς που προκαλούν το κοινό κρυολόγημα αλλά και σε άλλους ιούς (πχ. ιλαράς, ερυθράς και ανεμοβλογιάς).

Ιογενής επιπεφυκίτιδα που δεν συνυπάρχει με συστημικά συμπτώματα συνήθως οφείλεται σε αδενοϊούς (το 90% των περιπτώσεων) και σε λίγες περιπτώσεις εντεροϊούς ή ερπητοϊούς όπως ο ιός του απλού έρπητα (το 2-5%).

Ποια είναι τα συμπτώματα;

Χαρακτηριστικό σχεδόν σε όλες τις μορφές επιπεφυκίτιδας είναι το «κόκκινο ερεθισμένο μάτι». Η ερυθρότητα οφείλεται στην αγγειοδιαστολή και στο οίδημα που προκαλεί η φλεγμονή.

Γενικά, τα συμπτώματα της οξείας επιπεφυκίτιδας είναι συνήθως πιο βαριά από της χρόνιας.

Μικροβιακή επιπεφυκίτιδα

Η λοίμωξη συνήθως εντοπίζεται στο ένα μάτι αλλά εύκολα μπορεί να μεταφερθεί και στο άλλο, αν δεν ακολουθηθούν οι βασικές συνθήκες υγιεινής.

Οι εκκρίσεις είναι συνήθως πυώδεις και κολλώδεις με κίτρινη ή πράσινη απόχρωση. Οι εκκρίσεις αυτές μπορούν να προκαλέσουν συγκόλληση των βλεφάρων μεταξύ τους, κυρίως κατά τις πρωινές ώρες (δηλαδή μετά το βραδινό ύπνο).
Η όραση ενδέχεται να είναι θολή λόγω της κολλώδους/ πυώδους έκκρισης.
Το λευκό μέρος των ματιών έχει την εικόνα της φλεγμονής και είναι ερυθρό ενώ συνυπάρχει η αίσθηση ότι υπάρχει ξένο σώμα μέσα στο μάτι.
Τα βλέφαρα μπορεί να παρουσιάζουν οίδημα.
Υπάρχει υπεραιμία και μερικές φορές αναφέρεται ήπιος πόνος.
Δεν υπάρχει φωτοφοβία, ενδείξεις αιμορραγίας των αγγείων του επιπεφυκότα ή χημώσεις (οίδημα του επιπεφυκότα).

Η τυπική μικροβιακή λοίμωξη συνήθως οφείλεται στην κακή υγιεινή των χεριών ή και στον μη σχολαστικό καθαρισμό των φακών επαφής και την κακή υγιεινή κατά την χρήση τους.

Ειδικές περιπτώσεις

Στους ενήλικες, τα συμπτώματα της επιπεφυκίτιδας που προκαλείται από γονοκοκκική λοίμωξη εμφανίζονται σε 12 με 48 ώρες από τη λοίμωξη. Χαρακτηριστικά είναι το οίδημα στα βλέφαρα, οι χημώσεις και οι άφθονες πυώδεις εκκρίσεις. Σε σπάνιες περιπτώσεις, υπάρχουν επιπλοκές όπως έλκος του κερατοειδούς, απόστημα, ακόμη και διάτρηση του οφθαλμικού βολβού και απώλεια όρασης.
Στα νεογνά, τα συμπτώματα της επιπεφυκίτιδας που προκαλείται από γονοκοκκική λοίμωξη εμφανίζονται σε 2 με 5 ημέρες μετά τον τοκετό.
- Αν πρόκειται για λοίμωξη από χλαμύδια, τότε τα συμπτώματα εμφανίζονται σε 5 με 14 ημέρες μετά τον τοκετό. Τα συμπτώματα εντοπίζονται και στα δύο μάτια, υπάρχει οίδημα στα βλέφαρα, χημώσεις και έντονες πυώδεις εκκρίσεις. Δεν επηρεάζεται η όραση αλλά η λοίμωξη μπορεί να προσβάλει τους πνεύμονες του νεογνού αρκετές εβδομάδες μετά.
- Η χλαμυδιακή επιπεφυκίτιδα που σχετίζεται με το τράχωμα, αποτελεί το τρίτο συχνότερο αίτιο τύφλωσης παγκοσμίως μετά τον καταρράκτη και το γλαύκωμα και συνήθως αφορά χώρες με ανεπαρκείς συνθήκες υγιεινής.

Ιογενής επιπεφυκίτιδα

Η λοίμωξη συνήθως εντοπίζεται στο ένα μάτι αλλά εύκολα και γρήγορα μεταφέρεται και στο άλλο.

Τα συμπτώματα εμφανίζονται σε 5 με 12 ημέρες από την αρχική λοίμωξη.
Τα συμπτώματα περιλαμβάνουν υπεραιμία, ερεθισμό, οίδημα των βλεφάρων και πιο υδαρές εκκρίσεις (δακρύρροια).
Υπάρχει επίσης παροδική θολότητα της όρασης λόγω των δακρύων, η οποία καθαρίζει με το ανοιγοκλείσιμο του ματιού.
Οι προωτιαίοι λεμφαδένες (αδένες μπροστά από το αυτί) είναι συχνά ψηλαφητοί.

Η ιογενής επιπεφυκίτιδα είναι συνήθως πιο μεταδοτική από τη μικροβιακή. Μεταδίδεται πολύ εύκολα με τα σταγονίδια από το φτάρνισμα ή το βήχα ή κατά την επαφή με μαντήλια, πετσέτες, μαξιλαροθήκες αλλά και λόγω του μη σχολαστικού καθαρισμού των φακών επαφής και την κακή υγιεινή κατά την χρήση τους.

Ειδικές περιπτώσεις

Σε σοβαρές περιπτώσεις επιπεφυκίτιδας από αδενοϊούς, οι ασθενείς μπορεί να έχουν φωτοφοβία και έντονη την αίσθηση ύπαρξης ξένου σώματος στα μάτια τους. Μπορεί να συνυπάρχουν χημώσεις ενώ η φλεγμονή μπορεί να οδηγεί σε έντονα θολή όραση.
Η επιπεφυκίτιδα που οφείλεται στον ιό του απλού έρπητα (κυρίως τύπου 1 αλλά και τύπου 2) μπορεί να εμφανιστεί ακόμη και αμέσως μετά τη γέννηση. Χαρακτηριστικό της ερπητικής επιπεφυκίτιδας είναι το συνοδό φυσαλιδώδες εξάνθημα στα βλέφαρα ενώ ο κερατοειδής δεν επηρεάζεται. Επαναλαμβανόμενες όμως υποτροπές, ακόμη και μετά από διάστημα ετών, μπορούν να προσβάλλουν τελικά και τον κερατοειδή, προκαλώντας έλκος και μόνιμη βλάβη.

Ποια είναι η διάρκεια των συμπτωμάτων;

Γενικά, ανάλογα με το πόσο διαρκεί η φλεγμονή, η επιπεφυκίτιδα διακρίνεται σε οξεία και χρόνια. Ως χρόνια ορίζεται η επιπεφυκίτιδα που διαρκεί πάνω από 3 εβδομάδες.

Στις περισσότερες περιπτώσεις, η επιπεφυκίτιδα μικροβιακής αιτιολογίας είναι οξεία. Αν η λοίμωξη προέρχεται από τα βακτήρια χλαμύδια ή μοραξέλλα, τότε μπορεί να εξελιχθεί σε χρόνια.

Αντίθετα, η επιπεφυκίτιδα ιογενούς αιτιολογίας μπορεί να διαρκέσει περισσότερο, ανάλογα την πορεία της νόσου. Συνήθως τα συμπτώματα υποχωρούν μόνα τους σε διάστημα 1 εβδομάδας (σε ήπιες περιπτώσεις) ή διάστημα 3 εβδομάδων (σε πιο σοβαρές περιπτώσεις). Εξαίρεση αποτελούν οι περιπτώσεις επιπεφυκίτιδας από ερπητοϊούς, όπου είναι κύριας σημασίας είναι η χορήγηση ειδικών αντιικών παραγόντων για τον έγκαιρο περιορισμό των συμπτωμάτων.

Ποιοι είναι πιο επιρρεπείς στο να εμφανίσουν λοιμώδη επιπεφυκίτιδα;

Μικροβιακή επιπεφυκίτιδα : τα παιδιά, οι ηλικιωμένοι, άτομα με εξασθενημένο ανοσοποιητικό σύστημα και άτομα που δεν τηρούν τους κανόνες υγιεινής των χεριών κατά την εισαγωγή και αφαίρεση των φακών επαφής φαίνεται να έχουν αυξημένο ρίσκο εμφάνισης μικροβιακής επιπεφυκίτιδας.

Ιογενής επιπεφυκίτιδα : συνδέεται συχνά με τα κρυολογήματα ή με συμπτώματα αναπνευστικής λοίμωξης, όπως πόνο στο λαιμό. Άρα άτομα που έχουν αυξημένες πιθανότητες εμφάνισης τέτοιων λοιμώξεων ή έχουν έρθει σε επαφή με άτομα με ενεργή λοίμωξη μπορεί να έχουν αυξημένο ρίσκο εμφάνισης ιογενούς επιπεφυκίτιδας.

Υπάρχουν επιπλοκές;

Σε κάποιες περιπτώσεις, παράλληλα με την προσβολή του επιπεφυκότα, προσβάλλεται και ο κερατοειδής (ο διαφανής χιτώνας του ματιού). Η κατάσταση αυτή ονομάζεται κερατοεπιπεφυκίτιδα.

Η κερατοεπιπεφυκίτιδα συμβαίνει πιο συχνά στις ιογενείς λοιμώξεις, με τα συμπτώματα είναι πιο βαριά και με κίνδυνο πτώσης της όρασης αν προσβληθεί το κέντρο του κερατοειδούς. Οι πιο σοβαρές μορφές του είδους είναι η επιδημική κερατοεπιπεφυκίτιδα (οφείλεται σε αδενοϊούς) και η ερπητική κερατοεπιπεφυκίτιδα (οφείλεται στον ιό του έρπητα).

Πώς αντιμετωπίζεται η λοιμώδης επιπεφυκίτιδα ;

Μικροβιακή επιπεφυκίτιδα

Τυπικά οι μικροβιακές επιπεφυκίτιδες είναι αυτοπεριοριζόμενες, ακόμη και χωρίς θεραπεία, με την προϋπόθεση ότι δεν έχει προσβληθεί ο κερατοειδής.
Για τον περιορισμό της λοίμωξης, χορηγούνται οφθαλμικές σταγόνες ή αλοιφές για 7 με 10 ημέρες.
Τα κυριότερα αντιβιοτικά που χρησιμοποιούνται είναι η τομπραμυκίνη, η χλωραμφενικόλη, η γενταμυκίνη, το φουσιδικό οξύ και η σουλφακεταμίδη, καθώς και οι νεότερες κινολόνες. Συχνά συγχορηγούνται με κορτιζόνη όπως η δεξαμεθαζόνη.
Περιπτώσεις γονοκοκκικής λοίμωξης ή λοίμωξης από χλαμύδια σε ενήλικες ή νεογνά απαιτούν διαφορετική αντιμετώπιση που ενδέχεται να περιλαμβάνει και συστηματική αγωγή.

Ιογενής επιπεφυκίτιδα

Η αντιμετώπιση της ιογενούς επιπεφυκίτιδας είναι κυρίως ανακουφιστική ως προς τα συμπτώματα που παρουσιάζονται.
Ασθενείς με φωτοφοβία ή με περιορισμό της όρασης μπορεί να επωφεληθούν από τοπικά κορτικοστεροειδή που θα συστήσει ο οφθαλμίατρος.
Πριν τη χορήγηση των τοπικών κορτικοστεροειδών, ο οφθαλμίατρος θα χρειαστεί να αποκλείσει την πιθανότητα μόλυνσης από ερπητοϊό, καθώς η θεραπεία αυτή θα επιδεινώσει τη λοίμωξη. Στην περίπτωση αυτή, θα συστήσει διαφορετική τοπική θεραπεία.
Κολλύρια και οφθαλμικές αλοιφές με αντιβίωση δεν χρησιμοποιούνται στις ιογενείς λοιμώξεις.

Για την ανακούφιση των συμπτωμάτων :

Η χρήση τεχνητών δακρύων ελαττώνει την ενόχληση.
Κρύες κομπρέσες (δίσκος βαμβακιού ή γάζα βρεγμένη με δροσερό νερό που τοποθετείται στο μάτι) βοηθούν, κυρίως αν συνυπάρχει βλεφαρίτιδα.
Χρήση αναλγητικών όπως η παρακεταμόλη ή η ιβουπροφαίνη (εκτός αν συντρέχει λόγος αποφυγής των μη στεροειδών αντιφλεγμονωδών φαρμάκων) μπορεί να μετριάσει την ενόχληση.

Οι λοιμώδεις επιπεφυκίτιδες είναι μεταδοτικές συνεπώς πρέπει να ακολουθούνται βασικοί κανόνες υγιεινής:

Πλένουμε καλά τα χέρια μας πριν και μετά τον καθαρισμό των ματιών μας.
Χρησιμοποιούμε μια γάζα ή ένα δίσκο βαμβακιού (ελαφρά εμποτισμένο με χλιαρό νερό) για να καθαρίσουμε την κρούστα που έχει δημιουργηθεί στα βλέφαρα λόγω της κολλώδους έκκρισης. Εναλλακτικά υπάρχουν ειδικά μαντηλάκια και αφροί/υγρά καθαρισμού των ματιών στα φαρμακεία.
Καθαρίζουμε κατά το δυνατόν τη γραμμή των βλεφάρων τόσο στο πάνω όσο και στο κάτω βλέφαρο.
Χρησιμοποιούμε καθαρή γάζα κάθε φορά που σκουπίζουμε τα μάτια μας, την οποία πετάμε σε κάδο απορριμμάτων και δεν επαναχρησιμοποιούμε.
Αποφεύγουμε να πιάνουμε/ τρίβουμε τα μάτια μας.
Αποφεύγουμε να ακουμπάμε το υγιές μάτι αν έχουμε ακουμπήσει το μολυσμένο και τα χέρια δεν είναι καθαρά.
Χρησιμοποιούμε καθαρή βαμβακερή πετσέτα ή χάρτινη πετσέτα μίας χρήσης κάθε φορά που σκουπίζουμε το πρόσωπο και τα μάτια μας.
Αποφεύγουμε να μοιραζόμαστε πετσέτες προσώπου ή μαξιλαροθήκες.
Πλένουμε καλά τις πετσέτες και τις μαξιλαροθήκες με ζεστό νερό και απορρυπαντικό.
Αποφεύγουμε την κολύμβηση σε πισίνα (μερικά μικρόβια μπορούν να διαδοθούν στο νερό).
Αν έχουμε συμπτώματα κρυολογήματος, καλύπτουμε το στόμα και τη μύτη μας με ένα χαρτομάντηλο όταν φταρνιζόμαστε ή βήχουμε. Απορρίπτουμε το χαρτομάντηλο σε κάδο απορριμμάτων.
Δεν καλύπτουμε με επιθέματα τα μάτια που είναι μολυσμένα.
Αν και δεν υπάρχει σύσταση, τα μικρά παιδιά με επιπεφυκίτιδα καλό θα ήταν να μένουν στο σπίτι μέχρι τον περιορισμό της λοίμωξης (πιο δύσκολο να ακολουθηθούν οι κανόνες υγιεινής και πιο κοντινές επαφές με άλλα παιδιά).
Τα βακτήρια μπορεί να επιζήσουν σε προϊόντα μακιγιάζ (κυρίως όσα εφαρμόζονται κοντά στο μάτι). Όσο διαρκεί η λοίμωξη αποφεύγουμε τη χρήση μακιγιάζ και αντικαθιστούμε το μακιγιάζ με νέα προϊόντα με το πέρας της λοίμωξης. Δεν μοιραζόμαστε το μακιγιάζ ματιών με άλλους.
Αποφεύγουμε τη χρήση φακών επαφής όσο διαρκεί η λοίμωξη. Με το πέρας της λοίμωξης, αντικαθιστούμε τους παλιούς φακούς επαφής με νέο ζευγάρι.

Πότε να επισκεφθώ το γιατρό;

Είναι σημαντικό να επισκεφθούμε το γιατρό αν :

Τα συμπτώματα δεν υποχωρούν σε μερικές ημέρες παρά τα μέτρα αντιμετώπισης
Τα συμπτώματα χειροτερεύουν
Υπάρχει φωτοφοβία
Υπάρχει έντονος πόνος στο μάτι
Έχουν εμφανιστεί κηλίδες ή φουσκάλες στο δέρμα δίπλα από το μάτι ή στο βλέφαρο ή τη μύτη
Υπάρχει μεγάλη ερυθρότητα, και κυρίως αν εμφανίζεται μόνο στο ένα μάτι
Έχουμε θολή ή περιορισμένη όραση ή άλλες αλλαγές στην όραση
Συμπτώματα όπως εκκρίσεις και πρησμένα και ερυθρά βλέφαρα εμφανίζονται σε βρέφος (κυρίως ηλικίας μικρότερης του ενός μήνα).

Πώς γίνεται η διάγνωση;

Η διάγνωση της λοιμώδους επιπεφυκίτιδας περιλαμβάνει την κλινική εξέταση από τον οφθαλμίατρο, ενώ σε κάποιες περιπτώσεις (όπως σοβαρά συμπτώματα, ανοσοκατεσταλμένα άτομα, αποτυχία αρχικής θεραπείας, προϋπάρχουσες παθολογικές καταστάσεις των ματιών) απαιτείται και καλλιέργεια.

Άλλοι τύποι επιπεφυκίτιδας

Αλλεργική επιπεφυκίτιδα:προκύπτει ως αντίδραση του οργανισμού σε μια αλλεργιογόνο ουσία όπως η γύρη, η σκόνη κλπ. Επηρεάζονται συνήθως και τα δύο μάτια, υπάρχει έντονος κνησμός, ερυθρότητα, αίσθηση καψίματος και δακρύρροια ενώ τα βλέφαρα είναι πρησμένα.
Ερεθιστική ή τοξική επιπεφυκίτιδα:είναι αποτέλεσμα ερεθισμού του ματιού από κάποιο χημικό ή από επαφή του ματιού με ένα ξένο αντικείμενο. Αυτό το είδος της επιπεφυκίτιδας μπορεί να προκαλέσει ερεθισμό, έντονη ερυθρότητα ή πόνο.
Άλλες μορφές:η επιπεφυκίτιδα μπορεί να προκληθεί από τη χρήση φακών επαφής, ενώ χρόνια επιπεφυκίτιδα μπορεί να προκληθεί και λόγω ξηροφθαλμίας (έπειτα από παρατεταμένη έλλειψη βιταμίνης Α).