Ξηροφθαλμία
Από τι αποτελούνται τα δάκρυα;
Στο πρόσθιο μέρος του ματιού υπάρχει ένας σφαιρικός, διαυγής και διάφανος χιτώνας που ονομάζεται κερατοειδής. Ο κερατοειδής αποτελεί το «παράθυρο του ματιού», από το οποίο διέρχεται το φως και έχει κύριο ρόλο στην αίσθηση της όρασης.
Η πρόσθια επιφάνειά του καλύπτεται από ένα λεπτό στρώμα δακρύων. Τα δάκρυα είναι απαραίτητα για τη διατήρηση της υγείας της επιφάνειας του ματιού αλλά και για τη διασφάλιση της καθαρής όρασης.
Τα δάκρυα δημιουργούνται από πολλούς αδένες γύρω από το μάτι και αποτελούνται από τρεις στρώσεις:
- Εξωτερική λιπαρή στρώση: χάρη σε αυτή η οπτική επιφάνεια του κερατοειδούς διατηρείται λεία και
εμποδίζεται η εξάτμιση του υδάτινου στοιχείου των δακρύων. - Μεσαία υδαρής στρώση: αποτελείται από 98% νερό μαζί με μικρές ποσότητες από χλωριούχο νάτριο (αλάτι),
πρωτεΐνες, ηλεκτρολύτες και βιταμίνες που εξασφαλίζουν τη διατήρηση της υγείας του ματιού και την πρόληψη μολύνσεων. - Εσωτερική βλεννώδης στρώση: αποτελεί φυσικό λιπαντικό μεταξύ του βολβού του ματιού και των βλεφάρων
και βοηθά ώστε η μεσαία υδαρής στρώση να καλύπτει ομοιόμορφα το μάτι και να προσκολλάται στον
κερατοειδή και τον επιπεφυκότα (δηλαδή τη λεπτή, διάφανη μεμβράνη που βρίσκεται στο άσπρο μέρος του
ματιού).
Τα δάκρυα που περισσεύουν κυλούν προς τους δύο μικρούς δακρυϊκούς πόρους στην άκρη του ματιού κοντά στη μύτη. Αυτοί οι πόροι οδηγούν στα δακρυϊκά σωληνάρια τα οποία καταλήγουν στη ρινική κοιλότητα. Γι’ αυτό μπουκώνει η μύτη μας όταν κλαίμε!
Τι είναι η ξηροφθαλμία
Τα βλέφαρά μας ανοιγοκλείνουν κατά μέσο όρο 10 με 15 φορές το λεπτό. Κάθε φορά που ανοιγοκλείνουμε τα βλέφαρά μας, δάκρυα εξαπλώνονται σε όλη την εξωτερική επιφάνεια του ματιού, με αποτέλεσμα να τη διατηρούν υγρή (βασική παραγωγή δακρύων).
Η παραγωγή των δακρύων μπορεί να είναι όμως και αντανακλαστική ή συναισθηματική. Δηλαδή:
- Αν υπάρξει μια ανάγκη, όπως π.χ. σκόνη, γύρη, ρύπανση, τότε αυτόματα αυξάνεται η παραγωγή δακρύων ώστε να προστατευθούν τα μάτια από μικροβιακούς ή αλλεργικούς παράγοντες. Έτσι, η επιφάνεια των ματιών
παραμένει λεία και καθαρή. - H παραγωγή δακρύων μπορεί να συνδέεται και με τα συναισθήματα (πχ. λύπη) και οδηγεί στο κλάμα.
Σε κάθε περίπτωση, οποιαδήποτε μείωση ή μεταβολή στην ποιότητα ή στην ποσότητα των δακρύων οδηγεί σε
ξηροφθαλμία. Η ξηροφθαλμία αναφέρεται συχνά και ως ξηρά κερατο-επιπεφυκίτιδα ή αλλιώς σύνδρομο του ξηρού οφθαλμού.
Τι προκαλεί την ξηροφθαλμία;
Ως ξηροφθαλμία ορίζεται η κατάσταση εκείνη στην οποία δεν υπάρχει ικανή ποσότητα ή ποιότητα δακρύων για την
λίπανση της οφθαλμικής επιφάνειας. Η ανεπάρκεια στη λίπανση των ματιών μπορεί να οφείλεται είτε σε ανεπαρκή
παραγωγή δακρύων από τους δακρυϊκούς αδένες ή σε αυξημένη εξάτμιση από τον κερατοειδή.
Παράγοντες που σχετίζονται με τη αιτιολογία ή την επιδείνωση της ξηροφθαλμίας :
Ηλικία : Η ξηροφθαλμία μπορεί να παρατηρηθεί σε όλες τις ηλικίες, αλλά τείνει να είναι συχνή μετά τα 60-65 έτη. Αυτό συμβαίνει γιατί με το πέρας της ηλικίας, μειώνεται σταδιακά η παραγωγή δακρύων.
Φύλο : Οι ορμονικές αλλαγές που περνούν οι γυναίκες κατά την εγκυμοσύνη ή την εμμηνόπαυση επηρεάζουν την
παραγωγή των δακρύων.
Παθήσεις :
- Σύνδρομο Sjögren (αυτοάνοσο νόσημα, όπου το ανοσοποιητικό σύστημα προσβάλλει τους δακρυϊκούς και τους
σιελογόνους αδένες). - Αυτοάνοσα νοσήματα του συνδετικού ιστού (π.χ. ρευματοειδής αρθρίτιδα, συστηματικός ερυθηματώδης
λύκος, σκληρόδερμα) μπορεί να προκαλέσουν ανισορροπίες στα κύρια συστατικά των δακρύων. - Λοιμώξεις των επιφανειών του ματιού, παθήσεις των βλεφάρων (πχ. χρόνια βλεφαρίτιδα), ουλές του
επιπεφυκότα και του κερατοειδούς, παθήσεις του δακρυϊκού αδένα κλπ. - Σακχαρώδης διαβήτης (όταν δεν είναι σωστά ρυθμισμένος)
- Νόσος του Graves (αυτοάνοση διαταραχή του θυρεοειδούς αδένα)
- Έλλειψη βιταμίνης Α (βιταμίνη που συμμετέχει στο σχηματισμό μιας χρωστικής των ματιών που εμπλέκεται στη νυχτερινή όραση).
- Αλλεργίες_συχνά η ξηροφθαλμία παρουσιάζεται ως σύμπτωμα αλλεργιών πχ. εαρινή αλλεργία.
Φαρμακευτική αγωγή
- Ορισμένα φάρμακα πχ. αντιισταμινικά, αποσυμφορητικά, αντιυπερτασικά, αντισυλληπτικά, ορμονοθεραπεία
με οιστρογόνα, φάρμακα για την ακμή, αντικαταθλιπτικά, ηρεμιστικά και φάρμακα για τη νόσο του Parkinson
μπορούν να μειώσουν την παραγωγή δακρύων. - Ορισμένα κολλύρια μπορεί να δημιουργήσουν ή να επιδεινώσουν την ξηροφθαλμία (είτε λόγω της
φαρμακευτικής ουσίας είτε λόγω του συντηρητικού που περιέχουν).
Το ξηρό περιβάλλον
- Άτομα που ζουν σε ξηρό κλίμα ή σε μεγάλο υψόμετρο είναι πιο επιρρεπή στην ανάπτυξη ξηροφθαλμίας.
- Το ξηρό εσωτερικό περιβάλλον π.χ. λόγω κλιματισμού, έντονης ζέστης μπορεί να αυξήσει την εξάτμιση των
δακρύων. - Το ίδιο αποτέλεσμα στα μάτια έχει και η έκθεση σε έντονο αέρα, σε καπνό τσιγάρου ή χημικών, αλλά και άμεση έκθεση των ματιών στο φως του ήλιου.
Ανωμαλίες στην επιφάνεια του οφθαλμού όπως τραύματα/ επεμβάσεις : Χαρακτηριστικό παράδειγμα οι χειρουργικές επεμβάσεις διόρθωσης μυωπίας-υπερμετρωπίας-αστιγματισμού που μπορούν να μειώσουν προσωρινά την παραγωγή δακρύων.
Φακοί επαφής : Η μακροχρόνια χρήση φακών επαφής μπορεί να οδηγήσει σε ελάττωση της αντανακλαστικής
παραγωγής δακρύων.
Δραστηριότητες με έντονη εστίαση : Η πολύωρη εργασία μπροστά στον ηλεκτρονικό υπολογιστή ή η πολύωρη χρήση smartphones και tablets μειώνει την συχνότητα των βλεφαρισμών με αποτέλεσμα την ελλιπή ύγρανση των ματιών. Αυτό μπορεί να συμβεί και με άλλες δραστηριότητες που περιλαμβάνουν πολύωρη και έντονη εστίαση όπως η ανάγνωση, η οδήγηση και η ραπτική.
Ποια τα συμπτώματα της ξηροφθαλμίας;
Η ξηροφθαλμία εκδηλώνεται με μία σειρά από συμπτώματα που μπορεί να είναι είτε παροδικά είτε χρόνια, όπως:
- Ερεθισμός, κνησμός, ερυθρότητα στα μάτια
- Αίσθημα καύσου ή τσούξιμο
- Αίσθημα ξένου σώματος
- Ευαισθησία στο φως
- Βαριά βλέφαρα και κουρασμένα μάτια
- Δακρύρροια που αυξάνεται με τον αέρα, τον καπνό, τη ζέστη, την παρατεταμένη εστίαση
- Δυσανεξία στους φακούς επαφής
Τα συμπτώματα είναι πιο έντονα στην αφύπνιση ή συνήθως το απόγευμα και το βράδυ.
Σημείωση: Σε περιπτώσεις προχωρημένης ξηροφθαλμίας, ενδέχεται να παρουσιαστεί θολή όραση (η οποία βελτιώνεται ελαφρά με τον βλεφαρισμό).
Πώς γίνεται η διάγνωση της ξηροφθαλμίας;
Η ξηροφθαλμία μπορεί να διαγνωσθεί μέσω μιας ολοκληρωμένης οφθαλμολογικής εξέτασης. Η εξέταση μπορεί να
περιλαμβάνει τη λήψη πλήρους ιστορικού του ασθενούς και την εξωτερική εξέταση ματιών και βλεφάρων ενώ συχνά
εφαρμόζονται κάποια τεστ ελέγχου της ποσότητας και της ποιότητας των δακρύων (πχ. τεστ Schirmer) και τεχνικές με χρώσεις για την αξιολόγηση του κερατοειδούς και του επιπεφυκότα.
Ο οφθαλμίατρος μπορεί να καθορίσει αν ο ασθενής έχει ξηροφθαλμία και να συμβουλεύσει σχετικά με τις επιλογές
θεραπείας.
Πώς αντιμετωπίζεται η ξηροφθαλμία;
Στόχοι της αντιμετώπισης της ξηροφθαλμίας είναι ο περιορισμός των συμπτωμάτων, η αποκατάσταση της
ποσότητας/ποιότητας των δακρύων και η διατήρηση της υγείας των ματιών. Οι θεραπευτικές προσεγγίσεις
περιλαμβάνουν :
- Εντοπισμό της αιτίας της ξηροφθαλμίας και επίλυση (αν είναι εφικτή). Για παράδειγμα, αν η ξηροφθαλμία είναι ανεπιθύμητο γεγονός κάποιου φαρμάκου, τότε ενδεχομένως να χρειάζεται τροποποίηση της φαρμακευτικής αγωγής από το γιατρό.
- Προσθήκη δακρύων: Σε πολλές περιπτώσεις η ξηροφθαλμία μπορεί να αντιμετωπιστεί με υποκατάστατα
δακρύων (τεχνητά δάκρυα). Υπάρχει πληθώρα προϊόντων για την ενυδάτωση των ματιών, λεπτόρρευστα ή
παχύρευστα στη σύσταση, με ή χωρίς συντηρητικά, σε μονοδόσεις ή μπουκαλάκια. - Άλλες θεραπείες
o Στις περιπτώσεις χρόνιας ξηροφθαλμίας, μπορούν να χορηγηθούν οφθαλμικές λιπαντικές αλοιφές,
κολλύρια με στεροειδή ή ανοσορρυθμιστικά φάρμακα.
o Σε πολύ σοβαρές περιπτώσεις μπορεί να χρειαστεί απόφραξη (προσωρινή ή μόνιμη) των δακρυϊκών
πόρων έτσι ώστε να σταματήσει η αποχέτευση των δακρύων. Έτσι, τα δάκρυα παραμένουν
περισσότερο στην οφθαλμική επιφάνεια, ανακουφίζοντας τον ασθενή.
o Τα τελευταία χρόνια, χρησιμοποιούνται και νέες τεχνικές (σταγόνες αυτόλογου ορού) σε περιπτώσεις
πολύ σοβαρής ξηροφθαλμίας με πολύ καλά αποτελέσματα, αλλά γίνονται μόνο από τον οφθαλμίατρο.
Tips αυτοφροντίδας
Υγιεινή των ματιών
- Αποφύγετε να τρίβετε τα μάτια σας καθώς επιδεινώνετε τη δυσφορία των συμπτωμάτων της ξηροφθαλμίας.
- Αν έχετε συμπτώματα ξηροφθαλμίας, όταν πλένετε το πρόσωπό σας, καθαρίστε και τα βλέφαρα με ένα ήπιο
σαπούνι και ξεπλύνετε με άφθονο χλιαρό νερό. Βοηθάτε έτσι στον περιορισμό φλεγμονών των βλεφάρων. - Μετά το πλύσιμο, μπορείτε να τοποθετήσετε σε κλειστά βλέφαρα (και στη γύρω περιοχή των ματιών)
κομπρέσες με θερμό (όχι πολύ ζεστό) νερό. Συνεχίστε με ήπιες μαλάξεις στα βλέφαρα. Οι θερμές κομπρέσες
μπορούν να ενεργοποιήσουν τους αδένες γύρω από τα βλέφαρα να παράγουν περισσότερα έλαια,
βελτιώνοντας την ποιότητα των δακρύων.
Δραστηριότητες με έντονη προσήλωση
- Ανοιγοκλείνετε τακτικά τα μάτια όταν διαβάζετε ή κοιτάτε την οθόνη μιας ηλεκτρονικής συσκευής πχ. Η/Υ,
κινητό για μεγάλες χρονικές περιόδους. Ο βλεφαρισμός βοηθά στη λίπανση και την ενυδάτωση των ματιών. - Κάνετε συχνά διαλείμματα από την οθόνη του υπολογιστή σας. Η Αμερικανική Ακαδημία Οφθαλμολογίας
προτείνει τον κανόνα 20-20-20. Κάθε 20 λεπτά, κοιτάξτε προς κάποια κατεύθυνση/ή κάποιο αντικείμενο που
είναι περίπου 6 μέτρα μακριά (20 πόδια), για 20 δευτερόλεπτα. - Φροντίστε ώστε η οθόνη του υπολογιστή/του κινητού ή το βιβλίο που διαβάζετε να είναι στο ύψος των ματιών
και σε ικανοποιητική απόσταση. Η επίμονη προσήλωση σε μικρή απόσταση κουράζει τα μάτια.
Περιβάλλον
- Φροντίστε ο χώρος στην εργασία και στο σπίτι να μην είναι πολύ ξηρός (πχ. λόγω χρήσης κλιματισμού).
Μπορείτε, ενδεικτικά, να χρησιμοποιήσετε έναν υγραντήρα ατμόσφαιρας. - Αποφύγετε την πολύωρη παραμονή σε χώρους με ξηρό αέρα, καπνό ή σκόνη.
- Φορέστε γυαλιά ηλίου σε εξωτερικούς χώρους, για να μειώσετε την άμεση έκθεση των ματιών στη σκόνη, τον
αέρα και τον ήλιο.
Φακοί επαφής
- Αν είστε χρήστες φακών επαφής, φορέστε τους φακούς σας για μικρότερες χρονικές περιόδους και προτιμήστε
τα γυαλιά οράσεώς σας. - Επιπλέον, επιλέξτε, με τη βοήθεια του οφθαλμιάτρου ή του οπτικού σας, φακούς επαφής με μεγάλη
διαπερατότητα σε οξυγόνο και μεγάλο βαθμό ενυδάτωσης.
Ύπνος και ενυδάτωση
- Κοιμηθείτε επαρκώς για να ξεκουράσετε τα μάτια σας! Τα επιστημονικά δεδομένα υποστηρίζουν ότι η έλλειψη
ύπνου μειώνει την παραγωγή δακρύων ενώ τα δάκρυα που παράγονται δεν είναι επαρκούς ποιότητας. - Μην ξεχνάτε να ενυδατώσετε όλο τον οργανισμό, όχι μόνο τα μάτια! Πίνετε άφθονο νερό, τουλάχιστον 8
ποτήρια κάθε μέρα!
Σωστή διατροφή
Ακολουθείστε μια σωστή και υγιεινή διατροφή, που να περιλαμβάνει μεταξύ άλλων :
- Καροτενοειδή : χαρακτηριστικά είναι η λουτεΐνη και η ζεαξανθίνη, κίτρινες χρωστικές που εντοπίζονται σε
υψηλές συγκεντρώσεις στην ωχρά κηλίδα, το τμήμα του ματιού που είναι υπεύθυνο για την λεπτομερή όραση.
Πέρα από την αντιοξειδωτική δράση τους, δρουν και ως φυσικό φίλτρο στην υπεριώδη ακτινοβολία
προστατεύοντας την ωχρά κηλίδα. Καλύτερες διατροφικές πηγές είναι: σπανάκι, κόκκινη πιπεριά, μπιζέλια,
λαχανίδα, μπρόκολο και σέλινο. Σε αυτά τα λαχανικά, το κίτρινο χρώμα της λουτεΐνης και της ζεαξανθίνης
καλύπτεται από την πράσινη χλωροφύλλη! - Ω-3 λιπαρά οξέα φαίνεται ότι έχουν αντιφλεγμονώδεις ιδιότητες και βελτιώνουν την λιπώδη σύσταση των
δακρύων. Καλές διατροφικές πηγές τα λιπαρά ψάρια και το μουρουνέλαιο.
Στο φαρμακείο
Σχετικά με τα προϊόντα ενυδάτωσης των ματιών/τεχνητά δάκρυα κ.ά.:
- Επιλέξτε το κατάλληλο προϊόν ενυδάτωσης ανάλογα με τις ανάγκες των ματιών σας με τη βοήθεια του
οφθαλμίατρου ή του φαρμακοποιού σας. - Τυπικά, για ήπια ξηροφθαλμία, επιλέγονται απλές οφθαλμικές σταγόνες φυσιολογικού ορού, ενώ για μέτρια ή
έντονη ξηροφθαλμία προτείνονται κολλύρια/ οφθαλμικά gel ή αλοιφές με πιο παχύρρευστη σύσταση που
προσφέρουν ανακούφιση για μεγαλύτερο χρονικό διάστημα (πχ. κολλύρια με υαλουρονικό οξύ). - Προτιμήστε προϊόν χωρίς συντηρητικά, καθώς μπορεί να εντείνουν το πρόβλημα της ξηροφθαλμίας.
- Ζητήστε οδηγίες για τη σωστή χρήση του προϊόντος. Για παράδειγμα, τη σωστή δοσολογία, το χρόνο μεταξύ της ενστάλαξης δύο σταγόνων στο ίδιο μάτι, την πιθανότητα προσωρινής θολής όρασης κυρίως μετά από χρήση οφθαλμικής αλοιφής, το χρόνο μεταξύ της χορήγησης δύο διαφορετικών προϊόντων κλπ.
- Ελέγξτε, με τη βοήθεια του φαρμακοποιού, αν το προϊόν μπορεί να τοποθετηθεί και πάνω από τους φακούς
επαφής. Δεν είναι κανόνας για όλα τα κολλύρια! Διαφορετικά η ενστάλαξη θα πρέπει να γίνεται σε γυμνό μάτι
και η επανατοποθέτηση του φακού να ακολουθεί μερικά λεπτά αργότερα.
Αν δεν προσλαμβάνετε τις απαραίτητες ποσότητες θρεπτικών συστατικών μέσω διατροφής, επιλέξτε, με τη βοήθεια του φαρμακοποιού σας, ένα συμπλήρωμα διατροφής με συστατικά που βοηθούν στη συνολική υγεία των ματιών
- Συχνά πρόκειται για συνδυασμό των καροτενοειδών με ω-3 λιπαρά οξέα (κυρίως DHA και EPA), αντιοξειδωτικές βιταμίνες C και E και μέταλλα όπως ο ψευδάργυρος, το χρώμιο και το σελήνιο.
Πότε πρέπει να επισκεφθώ το γιατρό;
- Αν τα συμπτώματα της ξηροφθαλμίας δεν υποχωρούν παρά τα μέτρα αυτοφροντίδας και τη χρήση τεχνητών
δακρύων. - Αν χρησιμοποιήσατε σταγόνες για την αλλεργία ή για κάποια λοίμωξη των ματιών, αλλά τα συμπτώματά σας
δεν υποχωρούν. - Αν παρατηρήσετε οποιεσδήποτε αλλαγές στην όραση.
- Αν εκτός από ξηροφθαλμία, έχετε ξηροδερμία ή ξηροστομία.