Ημικρανία

Τι είναι η ημικρανία;

Η ημικρανία αποτελεί μια πολύ συνηθισμένη μορφή κεφαλαλγίας, με κρίσεις δυνατού πονοκεφάλου οι οποίες έχουν σημαντική επίπτωση στην καθημερινότητα του ατόμου. Θεωρείται μια νευρολογική πάθηση που προσβάλλει 1,3 δισεκατομμύρια ανθρώπους σε παγκόσμιο επίπεδο και έναν στους δέκα στην Ελλάδα.

Ποιους αφορά η ημικρανία;

Η ημικρανία εμφανίζεται από την παιδική ηλικία έως την ηλικία των 60 ετών. Πιο επιρρεπή σε κρίσεις ημικρανίας είναι τα άτομα στην παραγωγική τους ηλικία και κυρίως μεταξύ 25 και 39 ετών.

Η ημικρανία εμφανίζεται με τριπλάσια συχνότητα στις γυναίκες από ότι στους άνδρες (εκτός από την ηλικία κάτω των 13 ετών, όπου εντοπίζεται περισσότερο σε αγόρια). Στις γυναίκες αρχίζει να εμφανίζεται εντονότερα κυρίως από την εφηβική και τη νεανική ηλικία.

Η ημικρανία θεωρείται κληρονομική, με τα άτομα που έχουν συγγενή πρώτου βαθμού με ημικρανία να έχουν αυξημένο κίνδυνο εμφάνισης της πάθησης, σε αντίθεση με εκείνους που δεν έχουν οικογενειακό ιστορικό.

Τι προκαλεί την ημικρανία;

Οι ακριβείς αιτίες της ημικρανίας δεν είναι σαφείς. Εκτιμάται ότι η εμφάνιση της ημικρανίας οφείλεται σε επαναλαμβανόμενες διαταραχές της διαχείρισης του πόνου στον εγκέφαλο. Πιο συγκεκριμένα, κατά τη διάρκεια μιας ημικρανίας, ορισμένα κύτταρα του εγκεφάλου αναπτύσσουν αυξημένη ευαισθησία με αποτέλεσμα να οδηγούν σε λανθασμένα σήματα πόνου σε διάφορα τμήματα του κρανίου. Ταυτόχρονα, εξελίσσεται μια φλεγμονώδης αντίδραση στην οποία οφείλονται τα συνοδά συμπτώματα της ημικρανίας.

Φάσεις της ημικρανίας και συμπτώματα

Η ημικρανία τυπικά εξελίσσεται σε 4 φάσεις :

Πρώιμη φάση: πρόκειται για τα πρόδρομα/ προειδοποιητικά συμπτώματα της ημικρανίας. Τυπικά εμφανίζονται στο 80% των περιπτώσεων και συνήθως 1-2 ημέρες νωρίτερα, βοηθώντας τον ασθενή στην πρώτη αναγνώριση μιας κρίσης ημικρανίας.

Τα προειδοποιητικά αυτά συμπτώματα είναι απώλεια ενέργειας, δυσκολία στη συγκέντρωση, ευερεθιστότητα, υπνηλία, όρεξη για ορισμένα τρόφιμα, δίψα, αλλαγή ψυχικής διάθεσης, εφίδρωση, πεπτικά προβλήματα όπως δυσκοιλιότητα ή ανάγκη συχνών κενώσεων.

Φάση της αύρας: Δεν εμφανίζεται σε όλους τους ασθενείς, παρά μόνο στο 15-30%. Η αύρα εκδηλώνεται με οπτικές διαταραχές όπως μαύρα στίγματα, λάμψεις φωτός, τυφλές κηλίδες και σχέδια ζιγκ-ζαγκ. Οι οπτικές διαταραχές μπορούν να συνοδεύονται από μουδιάσματα ή τσιμπήματα στην παλάμη, το χέρι ή το πρόσωπο και από ζαλάδα. Λιγότερο συχνά, η αύρα σχετίζεται και με δυσκολία στην ομιλία.

Η αύρα μπορεί να εξελίσσεται λίγα λεπτά πριν την έναρξη του πονοκεφάλου, τυπικά από 5 λεπτά έως 1 ώρα (σε λίγες περιπτώσεις συνυπάρχει καθ’ όλη τη διάρκεια του πονοκεφάλου).

Κυρίως φάση: το σημείο όπου αρχίζει ο πονοκέφαλος. Ο πονοκέφαλος μπορεί να εντοπίζεται μονόπλευρα (κυρίως στο μέτωπο, στο μάτι ή στον κρόταφο), μπορεί να ξεκινά με μέτρια ένταση και να εξελίσσεται σε μεγαλύτερη ένταση, ή μπορεί να έχει και σφύζων χαρακτήρα (δηλαδή να «χτυπά σαν έντονος παλμός»). Ο πόνος μπορεί να συνεχιστεί για 4 έως 72 ώρες, εφόσον πρόκειται για μία οξεία κρίση ημικρανίας, και συχνά συνοδεύεται από ναυτία με ή χωρίς εμέτους, ευαισθησία στο φως ή και στο θόρυβο, διαταραχές στη γεύση/ όσφρηση και αδυναμία στο σώμα.

Ο πονοκέφαλος επιδεινώνεται λόγω των καθημερινών δραστηριοτήτων, όπως το περπάτημα ή ανάβαση μιας σκάλας. Γι’ αυτό και ο ασθενής προτιμά να είναι ξαπλωμένος σε ένα ήσυχο σκοτεινό δωμάτιο για όσο χρόνο χρειαστεί μέχρι να περάσει ο πόνος.

Φάση ύφεσης: ο πονοκέφαλος και τα συνοδά συμπτώματα υποχωρούν. Ο ασθενής επανέρχεται σταδιακά με εμφανή εξάντληση. Ώρες (ή ακόμα και μέρες) πριν και μετά από το επεισόδιο ημικρανίας, ένα άτομο μπορεί να εμφανίσει συμπτώματα όπως κόπωση, δυσκολία συγκέντρωσης ή δυσκαμψία του αυχένα.

Σημείωση : Τα συμπτώματα της ημικρανίας μπορεί να μην είναι τυπικά στο 25%-35% των περιπτώσεων. Για παράδειγμα, η ημικρανία μπορεί περιστασιακά να εμφανιστεί μόνο ως αύρα, χωρίς τον αναμενόμενο επακόλουθο πονοκέφαλο. Εάν αυτό συμβαίνει συχνά, θα πρέπει να ζητηθεί η συμβουλή του νευρολόγου.

Συχνότητα και διάρκεια της ημικρανίας

Η συχνότητα εμφάνισης της ημικρανίας ποικίλλει από μία ή δύο φορές το μήνα έως και πολύ συχνότερα. Ορίζεται ως «επεισοδιακή» αν εμφανίζεται από 1 έως 14 ημέρες τον μήνα και «χρόνια» αν εμφανίζεται για περισσότερες από 14 ημέρες τον μήνα και με τα συνοδά συμπτώματα να εμμένουν τουλάχιστον 8 από αυτές τις ημέρες.
Η επεισοδιακή μορφή της ημικρανίας μπορεί να μετατραπεί σε χρόνια, κυρίως αν οι κρίσεις εμφανίζονται σε μεγάλη συχνότητα χωρίς επαρκή έλεγχο του πόνου, αν υπάρχει κατάχρηση αναλγητικών ή άλλοι παράγοντες όπως μεγάλη κατανάλωση καφεΐνης, κατάθλιψη κλπ.
Αντίστοιχα ποικίλλει και η διάρκεια των ημικρανικών κρίσεων, συνήθως από 4 έως 72 ώρες. Αν ο πόνος υπερβαίνει αυτό το χρονικό διάστημα, τότε πρόκειται για μια μόνιμη κατάσταση ημικρανίας («ημικρανιακή κατάσταση») και χρειάζεται η συμβουλή του νευρολόγου.

Πώς ξεχωρίζω την ημικρανία από τον πονοκέφαλο;

Η ημικρανία είναι μια υποτιμημένη νόσος. Συχνά συγχέεται με τον κοινό πονοκέφαλο με αποτέλεσμα να παραμένει αδιάγνωστη, άρα και αθεράπευτη. Υπολογίζεται ότι μόνο το 40% των ατόμων με ημικρανία έχουν συμβουλευτεί το γιατρό τους.

Σύμφωνα με τη Διεθνή Εταιρεία Κεφαλαλγίας :

Ο κοινός πονοκέφαλος είναι ο συχνότερος τύπος κεφαλαλγίας και συνήθως οφείλεται σε κεφαλαλγία τύπου τάσης. Ο πόνος είναι αμφοτερόπλευρος (και στις δύο πλευρές του κεφαλιού, μπροστά και πίσω), συσφιγκτικός, ήπιος, δεν έχει άλλα συνοδά συμπτώματα, μπορεί να διαρκέσει από 30 λεπτά έως και αρκετές ημέρες αλλά υποχωρεί με απλά αναλγητικά.
Η ημικρανία είναι μία χρόνια νευρολογική πάθηση, η οποία χαρακτηρίζεται από κρίσεις πονοκεφάλου με μέτρια ή μεγάλη ένταση. Ο πόνος είναι συνήθως ετερόπλευρος (συνήθως στην μπροστινή πλευρά του κεφαλιού), είναι σφυγμώδης και επιδεινώνεται με τη σωματική δραστηριότητα. Χαρακτηριστικό της ημικρανίας η διάρκεια μεταξύ 4-72 ωρών και τα συνοδά συμπτώματα όπως ναυτία, εμετοί, ευαισθησία στο φως και το θόρυβο και ζάλη ή ίλιγγο.

Τι πυροδοτεί την ημικρανία;

Τα άτομα που πάσχουν από ημικρανία συνήθως βιώνουν μια κρίση πονοκεφάλου τουλάχιστον μία φορά το μήνα. Ωστόσο, πολλοί παράγοντες μπορούν να πυροδοτήσουν ημικρανικές κρίσεις σε μεγαλύτερη συχνότητα ή και ένταση.

Τέτοιοι παράγοντες είναι:

Άγχος/στρες και έντονη συναισθηματική φόρτιση.
Αλλαγές στη θερμοκρασία ή άλλες καιρικές αλλαγές.
Αλλαγές στην καθημερινότητα (π.χ. αλλαγή στην ώρα έγερσης και ύπνου, αϋπνία ή υπερβολικός ύπνος, παράλειψη γευμάτων, αφυδάτωση, έντονη σωματική άσκηση, κόπωση κλπ.).
Τρόφιμα και ποτά όπως η σοκολάτα, οι μπανάνες, ο καφές, το κόκκινο κρασί, η ασπαρτάμη, τα παλαιωμένα τυριά και οι ξηροί καρποί προκαλούν σε κάποιους έντονες κρίσεις.
Ορμονικές διακυμάνσεις στις γυναίκες (πχ. κατά την περίοδο της εμμήνου ρύσης ή της εγκυμοσύνης).
Υπερβολικός θόρυβος.
Κάπνισμα.

Ο κάθε παράγοντας επηρεάζει σε διαφορετικό βαθμό τον κάθε ασθενή ενώ μπορεί και να μεταβληθεί στην εξέλιξη της πάθησης σε βάθος χρόνου. Επεισόδια ημικρανίας μπορούν βέβαια να εμφανιστούν χωρίς να έχουν προκληθεί από κάποιον παράγοντα.

Προσοχή! Η υπερβολική χρήση αναλγητικών φαρμάκων μπορεί και να επιδεινώσει μια ημικρανική κρίση. Πιο συγκεκριμένα, αυτό συμβαίνει σε περιπτώσεις κατάχρησης απλών παυσίπονων ή αντιφλεγμονωδών φαρμάκων για διάστημα μεγαλύτερο των 15 ημερών ή κατάχρησης των φαρμάκων θεραπείας της ημικρανίας (πχ. τριπτανών) για περισσότερες από 10 μέρες το μήνα.

Επιπτώσεις ημικρανίας

Κλινικές επιπτώσεις

Ο πόνος ως σύμπτωμα δεν έχει μακροπρόθεσμη επίπτωση στον ασθενή. Ωστόσο, αν δεν αντιμετωπιστεί εγκαίρως, μια επεισοδιακή ημικρανία μπορεί να αποκτήσει χρονιότητα. Δυστυχώς, στη χρόνια μορφή της, η ημικρανία τείνει να είναι πιο ανθεκτική στη θεραπευτική αγωγή.

Ψυχολογικές επιπτώσεις

Η ημικρανία συγκαταλέγεται στις 10 πρώτες αιτίες αναπηρίας σε παγκόσμιο επίπεδο, με τεράστιο οικονομικό κόστος. Περιορίζει σημαντικά την ποιότητα ζωής των ασθενών, αναγκάζοντάς τους να απέχουν από την εργασία και τις κοινωνικές τους δραστηριότητες. Σύμφωνα τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας :

άτομα με ημικρανία ή άλλους σοβαρούς πονοκεφάλους χάνουν κατά μέσο όρο 7 ημέρες εργασίας ή δραστηριοτήτων ετησίως.
άτομα με χρόνια ημικρανία χάνουν περίπου τριπλάσιο αριθμό ημερών, λόγω αδυναμίας να διεκπεραιώσουν τις δραστηριότητές τους, σε σχέση με το άτομα που έχουν περιστασιακές ημικρανίες.

Επίσης, η διάρκεια και η εξέλιξη της ημικρανίας είναι παράγοντες που απασχολούν τους πάσχοντες. Ακόμα και σε περιόδους χωρίς συμπτώματα, υπάρχει ο «φόβος μιας επόμενης κρίσης» που προκαλεί ανησυχία και άγχος, τα οποία αποτελούν παράγοντες πυροδότησης μιας ημικρανικής κρίσης, συνεχίζοντας το φαύλο κύκλο.

Συνολικά λοιπόν η ημικρανία προκαλεί άγχος, ανησυχία, κατάθλιψη και κοινωνική απομόνωση στον πάσχοντα.

Διάγνωση

Η διάγνωση της ημικρανίας βασίζεται στο ιστορικό των πονοκεφάλων του ατόμου και στο αν έχουν παρατηρηθεί παράγοντες πυροδότησης και άλλα συνοδά συμπτώματα. Συχνά ζητείται από τα άτομα να κρατήσουν ένα ημερολόγιο καταγραφής πονοκεφάλων, με λεπτομέρειες όπως η συχνότητα, η ένταση, το είδος του πόνου κλπ.

Πότε πρέπει να ζητήσουμε τη συμβουλή του νευρολόγου;

Όταν έχουμε έντονο πονοκέφαλο που εμμένει παρά τη λήψη παυσίπονου φαρμάκου.
Όταν έχουμε πονοκέφαλο που αλλάζει χαρακτήρα (σε ένταση, διάρκεια κλπ) ή συνοδεύεται από ναυτίες, εμέτους, δυσανεξία στο φως και έντονη ανάγκη για απομόνωση και ξεκούραση.

Αντιμετώπιση της ημικρανίας

Κάθε άτομο βιώνει την ημικρανία με διαφορετικό τρόπο. Κάποιοι μπορούν να τη διαχειριστούν χωρίς βοήθεια, ενώ για άλλους μπορεί να απαιτείται θεραπευτική αγωγή.

Πρωταρχικός στόχος της θεραπείας της ημικρανίας είναι η άμεση ανακούφιση των συμπτωμάτων. Σε δεύτερο επίπεδο, είναι η μείωση της βαρύτητας και της συχνότητας των κρίσεων, η καλύτερη ανταπόκριση στη θεραπεία των συμπτωμάτων και συνολικά η βελτίωση της ποιότητας ζωής του ασθενούς.

Συμπτωματική θεραπεία

Ο πιο σημαντικός ίσως κανόνας στην αντιμετώπιση της οξείας φάσης της ημικρανίας, είναι ο ασθενής να μπορέσει να αναγνωρίσει τα πρόδρομα συμπτώματα και να λάβει εγκαίρως την αγωγή του, στην έναρξη της κρίσης.

Για την αντιμετώπιση των ήπιων ημικρανιών, η Ελληνική Εταιρεία Κεφαλαλγίας συνιστά τη λήψη απλών αναλγητικών σε υψηλή δόση όπως η παρακεταμόλη ή η ασπιρίνη (από στόματος χρήση).
Αν τα παραπάνω δεν καλύπτουν (πχ. λόγω εμφάνισης ανεπιθύμητων ενεργειών, αν υπάρχουν αντενδείξεις, αν δεν κρίθηκαν αποτελεσματικά) ή αν οι ημικρανικές κρίσεις είναι μέτριας έως σοβαρής έντασης, συνίσταται η λήψη μη στεροειδών αντιφλεγμονωδών φαρμάκων (πχ. ιβουπροφαίνη, ναπροξένη).
Αν αυτά δεν είναι αποτελεσματικά ή αντενδείκνυνται σε κάποιους ασθενείς, τότε χορηγούνται οι τριπτάνες (υποδόρια, σε εισπνοές ή από το στόμα) ως πιο ειδική αγωγή.
Αν οι ημικρανικές κρίσεις υποτροπιάζουν παρά την μερική ή πλήρη αρχική τους ύφεση (συνήθως 2 ώρες μετά τη λήψη της αγωγής) τότε συνίσταται η λήψη τριπτανών μακράς διάρκειας.
Σε επιβεβαιωμένες περιπτώσεις ημικρανίας με υποτροπές, μπορούν να δοθούν απευθείας οι τριπτάνες μακράς διαρκείας για μεγαλύτερη αποτελεσματικότητα.
Τα μη στεροειδή αντιφλεγμονώδη μπορούν να συγχορηγηθούν επίσης με τις τριπτάνες για ισχυρότερο αναλγητικό αποτέλεσμα και λιγότερες υποτροπές.
Επιπλέον, θα πρέπει να συνταγογραφηθεί και ένα φάρμακο διάσωσης (όπως υποδόρια τριπτάνη, υπόθετα ή ενδομυϊκά χορηγούμενα μη στεροειδή αντιφλεγμονώδη).

Προληπτική θεραπεία

Η προληπτική αγωγή χορηγείται όταν η συμπτωματική θεραπεία δεν είναι επιτυχής, αλλά και όταν η συχνότητα, η ένταση και η διάρκεια των ημικρανικών κρίσεων περιορίζει σημαντικά την καθημερινή δραστηριότητα και την ποιότητα ζωής του πάσχοντα. Αυτό συναποφασίζεται μεταξύ του γιατρού και του ασθενούς και τυπικά αφορά περιπτώσεις όπου οι κρίσεις είναι περισσότερες από τρεις ανά μήνα και διαρκούν περισσότερες από 72 ώρες.

Στόχοι της προληπτικής αγωγής στην ημικρανία είναι η μείωση του αριθμού των ημερών ημικρανίας, η μείωση της σοβαρότητας και της έντασης του πόνου, η βελτίωση της ανταπόκρισης στη συμπτωματική θεραπεία, η αποτροπή της χρονιότητας και συνολικά η βελτίωση της λειτουργικότητας και της ποιότητας ζωής των ασθενών.

Ως προληπτική αγωγή επιλέγονται, βάσει των οδηγιών της Ελληνικής Εταιρείας Κεφαλαλγίας, ορισμένα φάρμακα που ανήκουν στις κατηγορίες των αντιυπερτασικών, αντιεπιληπτικών και αντικαταθλιπτικών.

Στις νέες θεραπευτικές επιλογές πρόληψης της ημικρανίας περιλαμβάνονται πλέον και τα μονοκλωνικά αντισώματα. Πρόκειται για ουσίες οι οποίες περιορίζουν τη δράση ενός νευροπεπτιδίου (CGRP) που είναι υπεύθυνο για την κρίση της ημικρανίας. Τα φάρμακα αυτά χορηγούνται με τη μορφή υποδόριας ένεσης μια φορά το μήνα ή το τρίμηνο, γεγονός που καθιστά τη λήψη εύκολη και συνεπή και με μικρό προφίλ παρενεργειών (σε αντίθεση με τα αντιεπιληπτικά και τα αντικαταθλιπτικά φάρμακα).

Πότε θεωρείται η προληπτική αγωγή αποτελεσματική;

Αν επιτυγχάνει μείωση στη συχνότητα εμφάνισης των κρίσεων και στην ένταση των συμπτωμάτων κατά τουλάχιστον 50% σε διάστημα 2 μηνών από την έναρξή της.

Γιατί συχνά οι ασθενείς διακόπτουν τη θεραπεία;

Λόγω της μεγάλης διάρκειας της προληπτικής αγωγής (τουλάχιστον 6 μήνες)
Λόγω παρενεργειών ή φόβου για παρενέργειες
Λόγω αντενδείξεων
Λόγω έλλειψης αποτελεσματικότητας
Λόγω επαναφοράς του πόνου

Σημείωση : Ο νευρολόγος είναι ο επαγγελματίας υγείας που θα κάνει τη διάγνωση, θα συμβουλεύσει σχετικά με τη διαχείριση της ημικρανίας και θα ορίσει την κατάλληλη για το κάθε άτομο θεραπευτική αγωγή, λαμβάνοντας υπόψη τις προτιμήσεις, τις ιδιαιτερότητες του τρόπου ζωής τους και τις προσωπικές προσδοκίες του κάθε ασθενούς.

Μη φαρμακευτικοί τρόποι αντιμετώπισης των κρίσεων ημικρανίας

Ανάπαυση και χαλάρωση είναι οι δύο βασικές προϋποθέσεις για την αντιμετώπιση μιας κρίσης ημικρανίας. Αποσυρόμαστε σε ένα χώρο χωρίς καθόλου φως και θόρυβο και ξαπλώνουμε (μέχρι να αισθανθούμε καλύτερα).
Τα ντους με εναλλασσόμενο κρύο και ζεστό νερό διεγείρουν την κυκλοφορία του αίματος και μπορούν επίσης να χρησιμοποιηθούν ως υποστηρικτική θεραπεία.
Μη επεμβατικές συσκευές με μαγνητικό ή ηλεκτρικό ερέθισμα στοχεύουν στη διέγερση νεύρων του εγκεφάλου ελαττώνοντας σημαντικά τις κρίσεις. Συζητούμε την επιλογή αυτή με το γιατρό μας.
Συμπληρώματα διατροφής όπως η βιταμίνη Β2, το μαγνήσιο και το συνένζυμο Q10 μπορούν να ληφθούν για την ενίσχυση της καλής λειτουργίας του νευρικού συστήματος. Ζητούμε τη βοήθεια του φαρμακοποιού μας για το κατάλληλο συμπλήρωμα διατροφής.
Το βότανο πετασίτης (από τη ρίζα του φυτού petasites hybridus) υποστηρίζει τον τόνο των αιμοφόρων αγγείων του εγκεφάλου και φαίνεται να συμβάλλει στην ανακούφιση των συμπτωμάτων ημικρανίας.
Εναλλακτικές πρακτικές όπως βελονισμός, γιόγκα, ρεφλεξολογία, χειροπρακτική, αρωματοθεραπεία που μπορούν να προσφέρουν επικουρικά ανακούφιση στις ημικρανικές κρίσεις. Ωστόσο, η αποτελεσματικότητά τους δεν επιβεβαιώνεται επιστημονικά μέσα από κλινικές μελέτες.

Tips για την πρόληψη της ημικρανίας

Αποφεύγουμε τους παράγοντες πυροδότησης των κρίσεων (εφόσον τους γνωρίζουμε).
Εξασφαλίζουμε επαρκή ύπνο και ακολουθούμε ένα σταθερό πρόγραμμα ύπνου, ακόμη και τα σαββατοκύριακα και κατά τη διάρκεια των διακοπών.
Ακολουθούμε μια σωστή διατροφή με πολλά μικρά γεύματα (ιδανικά τις ίδιες ώρες κάθε μέρα), ώστε να αποφευχθούν διαστήματα νηστείας κατά τη διάρκεια της ημέρας.
Η διατροφή πρέπει να είναι πλούσια σε λαχανικά, φρούτα και πρωτεΐνες.
Αποφεύγουμε τροφές που μπορεί να πυροδοτήσουν μια ημικρανία πχ. κίτρινο τυρί, κόκκινο κρασί, ξηρούς καρπούς, σοκολάτα, καφεΐνη (μόνο για όσους ασθενείς που αυτές οι τροφές είναι παράγοντας έναρξης της ημικρανίας).
Ασκούμαστε επιλέγοντας διάφορα αθλήματα αντοχής όπως τρέξιμο, ποδηλασία, κολύμβηση, χορό αλλά και τεχνικές προοδευτικής χαλάρωσης των μυών όπως γιόγκα και πιλάτες, ή διαλογισμό για την ηρεμία στο σώμα και το μυαλό.
Διαχειριζόμαστε το άγχος μας. Χαλαρώνουμε και ψυχαγωγούμαστε για να διατηρήσουμε την καλή ψυχική μας υγεία.
Αποφεύγουμε το αλκοόλ και το κάπνισμα.