Yπέρταση

Τι είναι η αρτηριακή πίεση;

Το αίμα μεταφέρεται στο σώμα μέσω ενός δικτύου σωλήνων, τις αρτηρίες, ενώ η καρδιά έχει το ρόλο της αντλίας, δηλαδή συστέλλεται και διαστέλλεται για να διακινήσει το αίμα. Αρτηριακή πίεση είναι η πίεση που ασκεί το αίμα στα τοιχώματα των αρτηριών καθώς μετακινείται.

Τι είναι η αρτηριακή υπέρταση;

Όταν η αρτηριακή πίεση είναι αυξημένη πάνω από τα φυσιολογικά επίπεδα, τότε η καρδιά χρειάζεται να ασκήσει μεγαλύτερη πίεση για να εξωθήσει το αίμα. Αυτή η κατάσταση ονομάζεται αρτηριακή υπέρταση.

Γνωρίζατε ότι : Στην Ελλάδα, υπέρταση έχει 1 στους 3 άνδρες και 1 στις 4 γυναίκες, ενώ αποτελεί τη συχνότερη αιτία επίσκεψης στο γιατρό. Υπέρταση εμφανίζεται ακόμη και από την ηλικία των 30-50 ετών ενώ σε λίγες περιπτώσεις μπορεί να παρατηρηθεί και σε μικρότερες ηλικίες.

Συστολική και διαστολική πίεση

Η καρδιά χτυπά περισσότερες από 100.000 φορές την ημέρα. Σε κάθε χτύπο της, στέλνει μια ποσότητα αίματος στις αρτηρίες, αυξάνοντας την πίεση στα τοιχώματα των αρτηριών. Μεταξύ των χτύπων, η καρδιά ξεκουράζεται για να ξαναγεμίσει με αίμα.

Η αρτηριακή πίεση περιγράφεται με δύο αριθμούς, τη συστολική και τη διαστολική πίεση.

Η συστολική πίεση («η μεγάλη») είναι η πίεση που ασκεί το αίμα στις αρτηρίες όταν η καρδιά συστέλλεται, και εξωθεί το αίμα προς το υπόλοιπο σώμα.
Η διαστολική πίεση (« η μικρή» ή «η πίεση της καρδιάς») είναι η πίεση που ασκεί το αίμα στις αρτηρίες όταν η καρδιά διαστέλλεται, δηλαδή όταν ξεκουράζεται.

Η αρτηριακή πίεση μετριέται σε «χιλιοστά της στήλης υδραργύρου» (mmHg) πχ. 120/80 mmHg. Πολλές φορές στρογγυλοποιούμε τη μέτρηση πχ. «12 η μεγάλη και 8 η μικρή», ωστόσο για λόγους διάγνωσης χρειάζεται να είμαστε πιο ακριβείς!

Τιμές της αρτηριακής πίεσης και διάγνωση

Η πίεση δεν είναι μια σταθερή τιμή.

Εξαρτάται από τις δραστηριότητές μας πχ. τη στάση του σώματος (υψηλότερη όταν είμαστε ξαπλωμένοι και χαμηλότερη όταν βρισκόμαστε σε καθιστή ή όρθια θέση), το ρυθμό της αναπνοής, τη φυσική κατάσταση, τη διατροφή, την κατανάλωση νερού, το άγχος κ.ά.
Μεταβάλλεται επίσης μέσα στο 24ωρο (πχ.αυξημένη το πρωί όταν σηκωνόμαστε από τον ύπνο, σταθεροποιείται μέσα στην ημέρα, χαμηλότερη στον ύπνο) αλλά και στις διαφορετικές εποχές του χρόνου (πχ. το καλοκαίρι η πίεση ελαττώνεται).

Σύμφωνα με τις πιο πρόσφατες οδηγίες της Ευρωπαικής Καρδιολογικής Εταιρίας (2018):

Iδανική πίεση σε υγιείς ενήλικες	< 120/80 mmHg
Φυσιολογική πίεση	120-129 / 80- 84 mmHg
Oριακή υπέρταση	130-139 / 85 -89 mmHg
Yπέρταση 1^ου βαθμού	140-159 /90 -99 mmHg
Yπέρταση 2^ου βαθμού	160-179 /100 -109 mmHg
Yπέρταση 3^ου βαθμού	≥ 180 / ≥ 110 mmHg

H διάγνωση της υπέρτασης γίνεται από το γιατρό με μετρήσεις της πίεσης στο ιατρείο. Συνήθως χρειάζονται διαδοχικές μετρήσεις σε τουλάχιστον 2-3 επισκέψεις. Υπέρταση διαγιγνώσκεται όταν η συστολική πίεση είναι ≥ 140 mmHg ή η διαστολική πίεση είναι ≥ 90 mmHg ή και τα δύο.

Άλλοι τρόποι διάγνωσης είναι η 24ωρη καταγραφή με μηχάνημα (holter) ή οι καταγραφές από μετρήσεις στο σπίτι με το πιεσόμετρο.

Γνωρίζατε ότι: Στους ηλικιωμένους συχνά παρατηρείται αυξημένη συστολική πίεση ενώ η διαστολική πίεση είναι φυσιολογική ή ακόμη και χαμηλή. Ο τύπος αυτός της υπέρτασης οφείλεται στη φυσιολογική σκλήρυνση των τοιχωμάτων των μεγάλων αρτηριών.

Τι προκαλεί την υπέρταση;

Για το μεγαλύτερο ποσοστό των ατόμων (95%) δεν υπάρχει ακριβής αιτιολογία για την αυξημένη αρτηριακή πίεση. Αυτού του τύπου η υπέρταση ονομάζεται «ιδιοπαθής/ πρωτοπαθής υπέρταση» και εξαρτάται από πολλούς παράγοντες.

Θετικό οικογενειακό ιστορικo : Σε άτομα με υπερτασικούς και τους δύο γονείς η πιθανότητα εμφάνισης υπέρτασης ξεπερνά το 70%. Αντίθετα, σε άτομα με ένα γονιό υπερτασικό η πιθανότητα είναι περίπου 30% ενώ σε όσους δεν έχουν υπερτασικούς γονείς περίπου 15%.

Ηλικία: μετά τα 65 έτη υπάρχει φυσιολογική αύξηση της αρτηριακής πίεσης.

Η παχυσαρκία και η καθιστική ζωή: Το σπλαχνικό λίπος (περίσσεια λίπους στην κοιλιακή χώρα) σχετίζεται με μεγαλύτερο κίνδυνο καρδιαγγειακών προβλημάτων σε σχέση με το λίπος που βρίσκεται στην περιφέρεια.

Η παχυσαρκία ορίζεται από τις μετρήσεις της περιφέρειας της μέσης ή/και από το Δείκτη Μάζας Σώματος. Έτσι, παχύσαρκος θεωρείται ένας ασθενής με περιφέρεια μέσης μεγαλύτερη των 102 εκ. (για τους άνδρες) ή μεγαλύτερη των 88 εκ. (για τις γυναίκες) ή με ΔΜΣ > 30 kg/m².

Η μακροχρόνια πρόσληψη αυξημένης ποσότητας αλατιού: Η κατανάλωση τροφών πλούσιων σε αλάτι αυξάνει τον κίνδυνο εμφάνισης υπέρτασης ή επιδεινώνει την προϋπάρχουσα υπέρταση.

Το αλάτι είναι απαραίτητο για πολλές λειτουργίες του οργανισμού μας. Ωστόσο, δεν χρειαζόμαστε το επιτραπέζιο αλάτι. Στην πραγματικότητα ακόμα και αν δεν χρησιμοποιήσουμε ποτέ την αλατιέρα, προσλαμβάνουμε αρκετό αλάτι από τη διατροφή μας για τις ανάγκες του οργανισμού μας.

Η υπερκατανάλωση αλκοόλ: Η υπερκατανάλωση αλκοόλ, κυρίως ποτών με μεγάλες ποσότητες ζάχαρης πχ. κοκτέιλ, ανεβάζει την αρτηριακή πίεση και τα τριγλυκερίδια ενώ προσθέτει πολλές άσκοπες θερμίδες στον οργανισμό.

Το κάπνισμα: Το κάπνισμα οδηγεί σε σκλήρυνση των αγγείων άρα και σε σταδιακή αύξηση της αρτηριακής πίεσης και των συνεπειών της. Ο κίνδυνος αυξάνεται με τον αριθμό των τσιγάρων και τα έτη καπνίσματος. Στοιχεία μελετών δείχνουν ότι οι καπνιστές έχουν δύο φορές πιο αυξημένο κίνδυνο εμφάνισης εμφράγματος του μυοκαρδίου, 3 φορές μεγαλύτερο κίνδυνο εγκεφαλικού και 20 φορές μεγαλύτερο κίνδυνο στηθάγχης. Παρόμοιο κίνδυνο διατρέχουν και οι παθητικοί καπνιστές.

Η εγκυμοσύνη: Η αύξηση της αρτηριακής πίεσης κατά την περίοδο της εγκυμοσύνης είναι επικίνδυνη τόσο για την μητέρα όσο και για το έμβρυο, με σοβαρότερη επιπλοκή την προεκλαμψία που εκδηλώνεται μετά την 20^η εβδομάδα κύησης. Η υπέρταση της κύησης είναι πιο πιθανό να εκδηλωθεί σε νεαρές πρωτότοκες γυναίκες, με σακχαρώδη διαβήτη ή αρτηριακή υπέρταση.

Η εμμηνόπαυση: Παρατηρείται αύξηση της αρτηριακής πίεσης κατά 5mmHg ανεξάρτητη της προσαύξησης του σωματικού βάρους. Επιπλέον, η απουσία του προστατευτικού ρόλου των οιστρογόνων οδηγεί σε σταδιακή ανελαστικότητα των αρτηριών.

Ορισμένα φάρμακα: πχ. αντισυλληπτικά

Σημείωση : Σε λίγα άτομα (~ 5%) η υπέρταση μπορεί να οφείλεται σε κάποια πάθηση της καρδιάς, των νεφρών, των αρτηριών ή σε ενδοκρινολογική διαταραχή. Πρόκειται για τη «δευτερογενή υπέρταση». Σε αυτή την περίπτωση ο γιατρός μπορεί να ζητήσει επιπλέον εξετάσεις για τη διερεύνιση της αιτίας ενώ συχνά η αντιμετώπισή της οδηγεί και στη θεραπεία της υπέρτασης.

Γιατί είναι σημαντικό να ρυθμιστεί η αρτηριακή υπέρταση;

Όταν η αρτηριακή πίεση παραμένει υψηλή για μεγάλο χρονικό διάστημα χωρίς να ρυθμίζεται, ενισχύει τη διαδικασία της αθηροσκλήρωσης και αυξάνει τον κίνδυνο για αγγειακό εγκεφαλικό επεισόδιο, έμφραγμα του μυοκαρδίου, καρδιακή ανεπάρκεια κ.ά. Επιπλέον, είναι υπεύθυνη για βλάβες στα νεφρά, στα μάτια και για αρτηριοπάθεια στα κάτω άκρα.

Συμπτώματα και έλεγχος

Τυπικά , η αρτηριακή υπέρταση δεν προκαλεί συμπτώματα. Σε ένα μικρό αριθμό ατόμων, η πολύ υψηλή πίεση σχετίζεται άμεσα με πονοκεφάλους και ίσως ζάλη και διαταραχή της όρασης.

Γνωρίζατε ότι : Ο πονοκέφαλος, η ζάλη, τα βουητά στα αυτιά, οι εξάψεις και οι ρινορραγίες δεν οφείλονται στην υπέρταση, ακόμα και όταν η πίεση είναι πολύ αυξημένη (π.χ. συστολική >200 mmHg). Με την ανησυχία ότι τα συμπτώματα αυτά είναι ενδείξεις υψηλής πίεσης, όταν μετρούμε την πίεση είναι όντως αυξημένη. Ωστόσο, σε αυτή την περίπτωση πρόκειται για την αναφερόμενη και ως «πίεση πανικού». Δεν είναι ίδια με την υπέρταση και συνήθως δεν αποτελεί κίνδυνο για τον ασθενή!

Αλλαγές στη διατροφή

Μειώνουμε την πρόσληψη κορεσμένων λιπαρών κάτω από το 7% των ολικών ημερήσιων θερμίδων.
Περιορίζουμε συνολικά τα λίπη στο 30% των ημερήσιων ολικών θερμίδων.
Αποφεύγουμε τα τρανς λιπαρά οξέα που βρίσκονται σε τηγανητά φαγητά και σε ορισμένα τυποποιημένα προϊόντα.
Περιορίζουμε την κατανάλωση ζάχαρης από τις τροφές.
Αυξάνουμε την κατανάλωση φρούτων και λαχανικών (κανόνας «5 την ημέρα» δηλαδή δύο μεγάλες σαλάτες και τρία φρούτα καθημερινά) καθώς επίσης και την κατανάλωση δημητριακών ολικής άλεσης, ξηρών καρπών και οσπρίων.
Περιορίζουμε την κατανάλωση κόκκινου κρέατος σε μια με δύο φορές την εβδομάδα και αντικαθιστούμε με κοτόπουλο ή γαλοπούλα.
Καταναλώνουμε ψάρι περισσότερες από 2 ημέρες την εβδομάδα (μία εξ αυτών λιπαρό ψάρι)
Επιλέγουμε γαλακτοκομικά χαμηλών λιπαρών.
Χρησιμοποιούμε ελαιόλαδο στη διατροφή μας (π.χ. στη μαγειρική, στις σαλάτες κλπ.).
Επιλέγουμε υγιεινούς τρόπους μαγειρέματος πχ. ψήσιμο/ βράσιμο/άτμισμα και όχι τηγάνισμα.
Μια διατροφή πλούσια σε κάλιο και ασβέστιο, μπορεί επίσης να βοηθήσει στη μείωση της πίεσης (γνωστή ως δίαιτα DASH).

Αλάτι

Δίνουμε προσοχή στις κρυμμένες ποσότητες αλατιού (με τη μορφή νατρίου) στα τρόφιμα πχ. τυριά, αλλαντικά, αγοραστό ψωμί, αλατισμένοι ξηροί καρποί, τσιπς, δημητριακά, καπνιστά ψάρια, επεξεργασμένα τρόφιμα, σάλτσες, κονσέρβες, μπισκότα, έτοιμο φαγητό κλπ.

Προσπαθούμε να μην προσθέτουμε πολύ αλάτι στο φαγητό (είτε κατά το μαγείρεμα είτε μετά στο πιάτο μας). Δίνουμε γεύση με λεμόνι, μπαχαρικά και καρευκεύματα.
Δεν ξεπερνούμε τα 4-5 γραμμάρια καθημερινής πρόσληψης αλατιού (περίπου 2,3 γρ. νατρίου).
H χρήση φυσικών τροφών με μικρή περιεκτικότητα νατρίου και υψηλότερη περιεκτικότητα καλίου θα πρέπει να προτιμάται.

Αλκοόλ

Το κόκκινο κρασί θεωρείται καλό για την καρδιά επειδή περιέχει αντιοξειδωτικά όπως η ρεσβερατρόλη (η οποία βρίσκεται κυρίως στη φλούδα των σταφυλιών). Μελέτες έχουν δείξει ότι η ρεσβερατρόλη μπορεί να μειώσει τη χοληστερόλη και την αρτηριακή πίεση.

Η κατανάλωση αλκοόλ πρέπει να γίνεται με μέτρο! Αυτό μεταφράζεται σε 1-2 ποτά την ημέρα για τους άνδρες και ένα ποτό για τις γυναίκες, ενώ συστήνεται κάποιες ημέρες της εβδομάδας να είναι ελεύθερες αλκοόλ.
Τα ασφαλή όρια κατανάλωσης αλκοόλ σύμφωνα με τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας είναι οι 8 μονάδες αλκοόλ/εβδομάδα για τις γυναίκες και οι 14 μονάδες/εβδομάδα για τους άνδρες. Για παράδειγμα, 1 μονάδα ισοδυναμεί σε 125ml κρασί ή 250ml μπύρας.

Καφές και τσάι

Το τσάι και ο καφές είναι ροφήματα με υψηλή περιεκτικότητα σε καφεΐνη, η οποία προκαλεί σύσπαση των αγγείων και αύξηση της αρτηριακής πίεσης.

Συνίσταται η μέτρια κατανάλωση καφέ σε ημερήσια βάση (ένα ή δύο φλιτζάνια). Ο ελληνικός καφές ή ο καφές φίλτρου είναι καλύτερες επιλογές ενώ ο στιγμιαίος καλό είναι να αποφεύγεται.

Αλλαγές στον τρόπο ζωής

Επιτυγχάνουμε και διατηρούμε ένα φυσιολογικό σωματικό βάρος!
- Η μείωση του σωματικού βάρους κατά 3-4 κιλά σχετίζεται με μείωση της αρτηριακής πίεσης κατά 5mmHg.
- Στόχος είναι ο ΔΜΣ μεταξύ 20-25 kg/m² (υψηλότερο εύρος για τα άτομα ηλικίας μεγαλύτερης των 60 ετών) και περιφέρεια μέσης λιγότερο από 94cm για τους άνδρες και λιγότερο από 80cm για τις γυναίκες.
Ασκούμαστε! Η μέτριας έντασης σωματική άσκηση (ελαφριά εφίδρωση) συμβάλλει στη διατήρηση του φυσιολογικού βάρους και στην πρόληψη της παχυσαρκίας και άλλων προβλημάτων υγείας.
- Όταν γυμναζόμαστε, η αρτηριακή πίεση αυξάνεται καθώς οι μύες μας έχουν ανάγκη από περισσότερο αίμα. Για το λόγο αυτό, η ισομετρική άσκηση, όπως η άρση βαρών και η ενόργανη γυμναστική, δεν προτείνονται σε άτομα με υπέρταση.
- Συστήνεται το περπάτημα επί 30 λεπτά (ή περισσότερο) πέντε φορές την εβδομάδα (ή περισσότερο). Εκτός από το περπάτημα, μπορούμε να επιλέξουμε και άλλα είδη αερόβιας άσκησης όπως ποδήλατο, τέννις, χορό, χαλαρό τρέξιμο και κολύμβηση.
Διακόπτουμε το κάπνισμα (ή την έκθεση σε καπνό)!
Διαχειριζόμαστε το άγχος!
Εξασφαλίζουμε επαρκή ποσότητα (7-8 ώρες) και καλή ποιότητα ύπνου σε καθημερινή βάση!

Φαρμακευτική αγωγή

Οι αλλαγές στον τρόπο ζωής και τα υγιεινοδιαιτητικά μέτρα μπορούν να βοηθήσουν στη ρύθμιση της μετρίως αυξημένης αρτηριακής πίεσης. Σε πολλές, βέβαια, περιπτώσεις απαιτείται και φαρμακευτική αγωγή για να επιτευχτεί ο βέλτιστος έλεγχος της αρτηριακής πίεσης,

Στόχοι της θεραπευτικής αγωγής είναι η μείωση της αρτηριακής πίεσης σε επίπεδα χαμηλότερα από 140/90 mmHg (ή και σε 130/80 mmHg κατά περίπτωση ) και η συνολική μείωση του καρδιαγγειακού κινδύνου.

Σημαντικό! Ο συστηματικός έλεγχος της αρτηριακής πίεσης από τον ασθενή στο σπίτι, η σωστή χρήση της φαρμακευτικής αγωγής και οι αλλαγές στον τρόπο ζωής βοηθούν σημαντικά

Σημείωση! Ενημερώνουμε το γιατρό μας για όποιες αλλαγές παρατηρούμε στις τιμές της πίεσης ή για πιθανά συμπτώματα που μπορεί να μας απασχολούν. Για παράδειγμα, αν ακολουθούμε φαρμακευτική αγωγή αλλά η πίεση παραμένει υψηλή ή για το αν αισθανόμαστε ζάλη ή τάση λιποθυμίας όταν βρισκόμαστε σε όρθια θέση (ορθοστατική υπόταση).

Επιπλέον, δεν κάνουμε αλλαγές στη φαρμακευτική αγωγή αν δεν έχουμε ενημερώσει το γιατρό. Ο γιατρός μας έχει την ευθύνη να τροποποιήσει τη θεραπεία (πχ. αύξηση ή μείωση ημερήσιας δόσης, προσθήκη ή αφαίρεση φαρμακευτικού σκευάσματος).