Xοληστερόλη

Χοληστερόλη: τι είναι;

H χοληστερίνη (ή αλλιώς χοληστερόλη) είναι μια εύπλαστη, κηρώδης, λιπαρή ουσία, η οποία είναι αναγκαία σε πολλές σύνθετες λειτουργίες του σώματος. Αποτελεί βασικό συστατικό των κυτταρικών μεμβρανών ενώ συμμετέχει στην παραγωγή ορμονών (πχ. κορτιζόνη, οιστρογόνα, ανδρογόνα) και οξέων της χολής (βοηθούν στην πέψη των λιπών και στο μεταβολισμό των λιποδιαλυτών βιταμινών). Επιπλέον, παράγωγό της (7-διυδροχοληστερόλη) μετατρέπεται σε βιταμίνη D με την επίδραση της ηλιακής ακτινοβολίας στο δέρμα.

Πηγές χοληστερόλης

Στο μεγαλύτερο ποσοστό, η χοληστερόλη παράγεται φυσικά στο οργανισμό, κυρίως από το ήπαρ. Μέσω της διατροφής, τη βρίσκουμε στις ζωικές τροφές που καταναλώνουμε όπως το κόκκινο κρέας, το βούτυρο, τα αβγά και τα εντόσθια. Αντίθετα, δεν υπάρχει στα τρόφιμα φυτικής προέλευσης όπως τα φρούτα και τα λαχανικά.

Τύποι χοληστερόλης

Η χοληστερόλη κυκλοφορεί στο αίμα συζευγμένη με πρωτεΐνες, σχηματίζοντας τις «λιποπρωτεΐνες». Οι πιο χαρακτηριστικές είναι η λιποπρωτεΐνη χαμηλής πυκνότητας LDL και η λιποπρωτεΐνη υψηλής πυκνότητας HDL.

H λιποπρωτεΐνη LDL μεταφέρει περίπου 60-80% της χοληστερόλης από το ήπαρ στους περιφερειακούς ιστούς. Λέγεται και «κακή χοληστερόλη», γιατί σε υψηλές συγκεντρώσεις συσσωρεύεται στο εσωτερικό τοίχωμα των αγγείων προκαλώντας αθηροσκλήρωση.
Η λιποπρωτεΐνη HDL μεταφέρει την περίσσεια χοληστερόλης (περίπου 15-20%) από τους περιφερειακούς ιστούς στο ήπαρ. Από εκεί εκκρίνεται μέσω της χολής ή χρησιμοποιείται για άλλες λειτουργίες όπως η παραγωγή ορμονών. Λέγεται και «καλή χοληστερόλη» καθώς λειτουργεί προστατευτικά κατά των καρδιαγγειακών νοσημάτων.

Σημείωση : Τα τριγλυκερίδια δεν είναι τύπος χοληστερόλης. Πρόκειται για διαφορετικά λιπίδια, τα οποία χρησιμεύουν για την μεταφορά ενέργειας από τις τροφές προς τα κύτταρα του οργανισμού. Όπως και η χοληστερόλη, παράγονται στον οργανισμό αλλά προσλαμβάνονται από τις τροφές.

Η χοληστερόλη βλάπτει την καρδιά ;

Παρότι η χοληστερόλη είναι μια φυσική ουσία στο αίμα με σημαντικές βιολογικές λειτουργίες, φαίνεται ότι η περίσσεια της εναποτίθεται στο εσωτερικό των αρτηριακών τοιχωμάτων. Έτσι, τα υψηλά επίπεδα χοληστερόλης στο αίμα συνδέονται με βλάβες των αγγείων (αθηροσκλήρωση) και καρδιαγγειακές παθήσεις όπως η στηθάγχη, το έμφραγμα του μυοκαρδίου και το ισχαιμικό αγγειακό εγκεφαλικό επεισόδιο.

Τιμές χοληστερόλης

Για τους ενήλικες, οι τιμές χοληστερόλης ορίζονται όπως παρακάτω:

Ολική χοληστερίνη		LDL-χοληστερίνη		HDL-χοληστερίνη
Επιθυμητή	<200mg/dL	Ιδανική	<100 mg/dL **	Επιθυμητή	≥60 mg/dL
Οριακά υψηλή	200-239 mg/dL	Σχεδόν φυσιολογική	100-129 mg/dL	Οριακή	40-45 mg/dL
Υψηλή	≥240 mg/dL	Οριακά υψηλή	130-159 mg/dL	Χαμηλή	<40 mg/dL
		Υψηλή	160-189 mg/dL
		Πολύ υψηλή	≥190 mg/dL

** Σε άτομα με πολύ υψηλό καρδιαγγειακό κίνδυνο, η τιμή πρέπει να είναι μικρότερη από 70mg/dL.

Ως υπερλιπιδαιμία ορίζεται η κατάσταση αυξημένων τιμών λιπιδίων του αίματος.

Βάσει παγκόσμιων μελετών, υψηλά επίπεδα LDL και χαμηλά επίπεδα HDL συνδέονται με μεγαλύτερο κίνδυνο εμφάνισης ενός καρδιαγγειακού επεισοδίου και αντίστροφα. Συχνά, χαμηλά επίπεδα HDL και υψηλά επίπεδα LDL συνυπάρχουν με υψηλά επίπεδα τριγλυκεριδίων (>200mg/dL).

Έλεγχος

Ο συστηματικός έλεγχος των επιπέδων των λιπιδίων στο αίμα έχει μεγάλη σημασία για την πρόληψη καρδιοαγγειακών νοσημάτων.

Τα επίπεδα χοληστερόλης και τριγλυκεριδίων ελέγχονται με εξετάσεις αίματος νηστείας (12ώρες). Τυπικά, ο έλεγχος της χοληστερόλης πρέπει να ξεκινάει μετά τα 20 έτη. Κατά περίπτωση, κυρίως αν υπάρχει οικογενειακό ιστορικό ή ύπαρξη άλλου παράγοντα κινδύνου πχ. σακχαρώδης διαβήτης, ο γιατρός μπορεί να ζητήσει η εξέταση να γίνει και σε μικρότερη ηλικία. Η επαναληψιμότητα της εξέτασης ορίζεται από το γιατρό ανάλογα τα αποτελέσματα.

Συμπτώματα

Συνήθως η υπερλιπιδαιμία δεν συνοδεύεται από συμπτώματα. Η αθηρωματική πλάκα αναπτύσσεται «αθόρυβα» μέχρι την εκδήλωση συμπτωμάτων όπως η στηθάγχη (αίσθημα πίεσης, πόνου και δυσφορίας στο στήθος).

Παράγοντες μεταβολής των επιπέδων χοληστερόλης

Κληρονομικότητα: Η οικογενής υπερχοληστερολαιμία είναι ένα συχνό κληρονομικό νόσημα. Αν ένας γονέας έχει οικογενή υπερχοληστερολαιμία, τότε υπάρχει 50% πιθανότητα να την κληρονομήσει στο παιδί του.

Παχυσαρκία: Το λίπος που συσσωρεύεται στην περιοχή της κοιλιάς συνδέεται με αυξημένες τιμές ολικής χοληστερόλης, LDL χοληστερόλης και τριγλυκεριδίων στο αίμα και με χαμηλές τιμές HDL χοληστερόλης.

Η παχυσαρκία ορίζεται από την περιφέρεια της μέσης και το Δείκτη Μάζας Σώματος. Περιφέρεια μέσης μεγαλύτερη των 102 εκ. για τους άνδρες και των 88 εκ. για τις γυναίκες ή/και ΔΜΣ>30 kg/m² σχετίζονται με αυξημένο κίνδυνο καρδιαγγειακών νοσημάτων.

Διατροφή: Η διατροφή που περιλαμβάνει συχνά μεγάλες ποσότητες κορεσμένων και trans λιπαρών οδηγεί σε αύξηση των επιπέδων της LDL χοληστερόλης και των τριγλυκεριδίων στο αίμα. Κορεσμένα και trans λιπαρά βρίσκουμε σε τροφές όπως το κόκκινο κρέας, τα επεξεργασμένα προϊόντα κρέατος, τα τηγανητά, τα γρήγορα γεύματα (fast food), τα πλήρη γαλακτοκομικά προϊόντα, τα γλυκά/αρτοπαρασκευάσματα, τα «πλούσια» θερμιδικά φαγητά κλπ.

Αλκοόλ: Η υπερκατανάλωση αλκοόλ, και κυρίως ποτών με μεγάλες ποσότητες ζάχαρης πχ. κοκτέιλ, ανεβάζει την αρτηριακή πίεση και τα τριγλυκερίδια ενώ προσθέτει πολλές άσκοπες θερμίδες στον οργανισμό.

Κάπνισμα: Το κάπνισμα (μέτριος ή μεγάλος αριθμός τσιγάρων) αυξάνει την ολική χοληστερόλη και ελαττώνει την HDL. Οι καπνιστές έχουν δύο φορές πιο αυξημένο κίνδυνο εμφάνισης εμφράγματος του μυοκαρδίου, 3 φορές μεγαλύτερο κίνδυνο εγκεφαλικού και 20 φορές μεγαλύτερο κίνδυνο στηθάγχης. Παρόμοιο κίνδυνο διατρέχουν και οι παθητικοί καπνιστές.

Γυμναστική: Η έλλειψη σωματικής δραστηριότητας επηρεάζει αρνητικά τα επίπεδα HDL χοληστερόλης στο αίμα.

Το φύλο: Πριν την εμμηνόπαυση, οι γυναίκες εμφανίζουν χαμηλότερο ποσοστό καρδιοπαθειών σε σχέση με τους άνδρες, λόγω του προστατευτικού ρόλου των οιστρογόνων ( τα οιστρογόνα αυξάνουν τα επίπεδα της HDL στο αίμα). Μετά την περίοδο της εμμηνόπαυσης, ο κίνδυνος καρδιοπαθειών στις γυναίκες εξισώνεται με αυτό των ανδρών.

Άλλα νοσήματα/ οργανικά προβλήματα: Σε ορισμένες περιπτώσεις, η αύξηση της χοληστερόλης μπορεί να οφείλεται σε άλλα αίτια όπως υποθυρεοειδισμός, νοσήματα των νεφρών, φαρμακευτική αγωγή κλπ. Επιπλέον, ορισμένα άτομα παράγουν μεγαλύτερες ποσότητες χοληστερόλης από ότι χρειάζονται για τις ανάγκες του οργανισμού ή μπορεί να μην μπορεί να μεταβολίσουν την υπάρχουσα ποσότητα χοληστερόλης.

Ηλικία: Η ηλικία φαίνεται ότι έχει σημαντικό ρόλο τις τιμές των λιπιδίων. Η προσθήκη μίας δεκαετίας στην ηλικία, σχετίζεται με υψηλότερα επίπεδα ολικής χοληστερόλης, τριγλυκεριδίων και LDL χοληστερόλης.

Χοληστερόλη και αθηροσκλήρωση

Η αύξηση του πάχους των αρτηριών και η σχετική σκλήρυνσή τους είναι μια φυσιολογική διαδικασία. Συμβαίνει με την πάροδο της ηλικίας χωρίς να παρεμποδίζει τη μεταφορά του οξυγόνου και των θρεπτικών ουσιών στο σώμα.

Στην περίπτωση της αθηροσκλήρωσης, η αύξηση του πάχους μιας αρτηρίας οφείλεται στη δημιουργία μιας πλάκας στο εσωτερικό του αγγείου, γνωστή ως αθηρωματική πλάκα. Μαζί με άλλες ουσίες, η περίσσεια της χοληστερόλης προσκολλάται στο τοίχωμα του αγγείου, κάνοντάς το ανελαστικό.

Όσο η αθηρωματική πλάκα αυξάνεται, τόσο στενεύει ο αυλός του αγγείου ενώ, σταδιακά, μειώνεται η κυκλοφορία του αίματος και η παροχή οξυγόνου και θρεπτικών ουσιών στα διάφορα σημεία του σώματος. Έτσι, για παράδειγμα, μπορεί ο ασθενής να εμφανίσει επιδείνωση της στηθάγχης, με συχνότερα και πιο παρατεταμένης διάρκειας επεισόδια πόνου.

Η αθηροσκλήρωση είναι μια αργή και εξελικτική νόσος η οποία, αν δεν αντιμετωπιστεί, μπορεί να οδηγήσει σε σοβαρά προβλήματα υγείας. Μια αθηρωματική πλάκα μπορεί να αιμορραγήσει στο εσωτερικό της ή να αναπτυχθεί θρόμβος στην επιφάνειά της. Συνέπεια είναι η ολική απόφραξη της αρτηρίας και η νέκρωση του σημείου, λόγω έλλειψης οξυγόνου. Αυτό μπορεί να οδηγήσει για παράδειγμα σε έμφραγμα του μυοκαρδίου (αν η απόφραξη εντοπίζεται στις στεφανιαίες αρτηρίες) ή σε εγκεφαλικό επεισόδιο (αν η απόφραξη εντοπίζεται στις καρωτίδες).

Αλλαγή στις διατροφικές συνήθειες – τι περιορίζουμε

Μειώνουμε την πρόσληψη των κορεσμένων λιπαρών κάτω από το 7% των ολικών ημερήσιων θερμίδων.
Αποφεύγουμε τα τρανς λιπαρά οξέα που βρίσκονται σε τηγανητά φαγητά και σε ορισμένα τυποποιημένα τρόφιμα.
Η καθημερινή συνολική πρόσληψη χοληστερόλης από τη διατροφή θα πρέπει να περιορίζεται στα 200 mg ημερησίως. Πχ. ένα αβγό περιέχει περίπου 185mg διαιτητικής χοληστερόλης.
Δίνουμε προσοχή στις κρυμμένες ποσότητες αλατιού (με τη μορφή νατρίου) στα τρόφιμα πχ. τυριά, αλλαντικά, αγοραστό ψωμί, αλατισμένοι ξηροί καρποί, τσιπς, δημητριακά, καπνιστά ψάρια, επεξεργασμένα τρόφιμα, σάλτσες, κονσέρβες, μπισκότα, έτοιμο φαγητό κλπ.
Προσπαθούμε να μην προσθέτουμε πολύ αλάτι στο φαγητό (είτε κατά το μαγείρεμα είτε μετά στο πιάτο). Δίνουμε γεύση με λεμόνι, μπαχαρικά και καρευκεύματα.

Αλλαγή στις διατροφικές συνήθειες – τι επιλέγουμε

Αυξάνουμε την κατανάλωση φρούτων και λαχανικών (κανόνας «5 την ημέρα» δηλαδή δύο μεγάλες σαλάτες και τρία φρούτα καθημερινά)
Περιορίζουμε την κατανάλωση κόκκινου κρέατος σε μια με δύο φορές την εβδομάδα και αντικαθιστούμε με κοτόπουλο ή γαλοπούλα.
Καταναλώνουμε ψάρι περισσότερες από 2 ημέρες την εβδομάδα (μία εξ αυτών λιπαρό ψάρι).
Επιλέγουμε γαλακτοκομικά χαμηλών λιπαρών.
Χρησιμοποιούμε ελαιόλαδο στη διατροφή μας (π.χ. στη μαγειρική, στις σαλάτες κλπ.).
Επιλέγουμε υγιεινούς τρόπους μαγειρέματος πχ. ψήσιμο/ βράσιμο/άτμισμα και όχι τηγάνισμα.
Περιορίζουμε συνολικά τα λίπη στο 30% των ημερήσιων ολικών θερμίδων.
Περιορίζουμε τη ζάχαρη από τις τροφές.

Επιλέγουμε επίσης τροφές με :

Φυτοστερόλες/ φυτοστανόλες : Προέρχονται από φυτικά τρόφιμα πχ. λαχανικά, αποφλοιωμένα δημητριακά, ξηρούς καρπούς, φυτικά έλαια κ.ά. Για την μείωση της χοληστερόλης συστήνεται η καθημερινή πρόσληψη 2-3 γρ. φυτοστερολών, ποσότητα που βρίσκουμε σε εμπλουτισμένες τροφές πχ. μαργαρίνη, γιαούρτι, γάλα.

Φυτικές ίνες : Αποτελούν συστατικό πολλών τροφίμων, κυρίως λαχανικών, φρούτων, οσπρίων και δημητριακών ολικής άλεσης (πχ. κριθάρι, βρώμη). Οι διαλυτές φυτικές ίνες μειώνουν την απορρόφηση της χοληστερόλης και είναι πλούσιες σε βιταμίνες, ιχνοστοιχεία, άλατα και αντιοξειδωτικά. Συστήνεται η ημερήσια κατανάλωση 20-30γρ. διαλυτών ινών.

Β-γλυκάνες : Πολυσακχαρίτες που βρίσκονται στο κυτταρικό τοίχωμα των δημητριακών σπόρων. Η ημερήσια κατανάλωση άνω των 3 γραμμαρίων β-γλυκάνης φαίνεται ότι μπορεί να οδηγήσει σε μείωση των επιπέδων της LDL χοληστερόλης στο αίμα.

Ακόρεστα λιπαρά οξέα : διακρίνονται σε μονοακόρεστα και πολυακόρεστα λιπαρά οξέα. Ως μέρος μιας υγιεινής και ισορροπημένης διατροφής, μπορούν να μειώσουν τα επίπεδα της LDL χοληστερόλης και των τριγλυκεριδίων στο αίμα, βοηθώντας στην πρόληψη των καρδιαγγειακών νοσημάτων.

Μονοακόρεστα: Περιέχονται κατά κύριο λόγο στο ελαιόλαδο (80% περιεκτικότητα). Άλλες πηγές είναι τα αμύγδαλα, τα αράπικα φυστίκια, το ταχίνι, το σουσάμι και το αβοκάντο. Πρέπει να αποτελούν εως και το 20% των ολικών θερμίδων.
Πολυακόρεστα: Πρέπει να αποτελούν εως και 10% των ολικών θερμίδων.
- Τα ω-6 λιπαρά οξέα βρίσκονται σε ελαιούχους σπόρους (πχ. σόγια, καλαμπόκι) και σπορέλαια (πχ. ηλιέλαιο, σογιέλαιο, καλαμποκέλαιο) καθώς και στους ξηρούς καρπούς πχ. καρύδια και βραζιλιάνικα καρύδια (brazil nuts).
- Τα ω-3 λιπαρά οξέα βρίσκονται κατά κύριο λόγο στο λιναρόσπορο, τα καρύδια και τα λιπαρά ψάρια (π.χ. σολωμό, σκουμπρί, σαρδέλες, κολιό, πέστροφα, φρέσκο τόνο). Χαρακτηριστικά ω-3 λιπαρά οξέα είναι το EPA (εικοσαπεντανοϊκό οξύ) και το DHA (δοκοσαεξαενικό οξύ), τα οποία μπορούν να παραχθούν στον οργανισμό αλλά προσλαμβάνονται και από τα λιπαρά ψάρια και τα ιχθυέλαια.
- Σημείωση: η κατανάλωση λιπαρών ψαριών δεν είναι ελεύθερη σε συχνότητα. Αν τα ψάρια προέρχονται από θάλασσες μολυσμένες με αστικούς, βιομηχανικούς ή άλλους ρύπους, μπορεί να περιέχουν υψηλές συγκεντρώσεις τοξικών ουσιών όπως εντομοκτόνα ή τοξικά βαρέα μέταλλα (πχ. υδράργυρος, μόλυβδος, κάδμιο κλπ.).

Αλκοόλ, καφές και τσάι

Η κατανάλωση αλκοόλ πρέπει να γίνεται με μέτρο! Τα ασφαλή όρια κατανάλωσης αλκοόλ σύμφωνα με τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας είναι οι 8 μονάδες αλκοόλ/εβδομάδα για τις γυναίκες και οι 14 μονάδες/εβδομάδα για τους άνδρες. Μία (1) μονάδα αλκοόλ ισοδυναμεί με 125ml κρασί ή 250ml μπύρας, ενώ συστήνεται κάποιες ημέρες της εβδομάδας να είναι ελεύθερες αλκοόλ!
Το τσάι και ο καφές είναι ροφήματα πλούσια σε αντιοξειδωτικές ουσίες που δρουν ευεργετικά στο μεταβολισμό της χοληστερόλης. Συνίσταται η μέτρια κατανάλωση καφέ σε ημερήσια βάση (ένα ή δύο φλιτζάνια). Ο ελληνικός καφές ή ο καφές φίλτρου είναι καλύτερες επιλογές ενώ ο στιγμιαίος καφές καλό είναι να αποφεύγεται.

Αλλαγές στον τρόπο ζωής

Επιτυγχάνουμε και διατηρούμε ένα φυσιολογικό σωματικό βάρος!
- Η απώλεια βάρους μπορεί να οδηγήσει σε βελτίωση των επιπέδων της χοληστερόλης, καθυστερώντας ή αποτρέποντας την έναρξη φαρμακευτικής αγωγής.
- Στόχος είναι ο ΔΜΣ μεταξύ 20-25 kg/m² (υψηλότερο εύρος για τα άτομα ηλικίας μεγαλύτερης των 60 ετών) και περιφέρεια μέσης λιγότερο από 94cm για τους άνδρες και λιγότερο από 80cm για τις γυναίκες.
Ασκούμαστε! Η μέτριας έντασης σωματική άσκηση (ελαφριά εφίδρωση) συμβάλλει στη διατήρηση του φυσιολογικού βάρους και στην πρόληψη της παχυσαρκίας και άλλων προβλημάτων υγείας.
- Το περπάτημα επί 30 λεπτά (ή περισσότερο), πέντε φορές την εβδομάδα (ή περισσότερο), συμβάλλει σε σημαντική μείωση της LDL χοληστερόλης ενώ αυξάνει την HDL χοληστερόλη. Εκτός από το περπάτημα, μπορούμε να επιλέξουμε και άλλα είδη αερόβιας άσκησης όπως ποδήλατο, τέννις, χορό, χαλαρό τρέξιμο και κολύμβηση.
Διακόπτουμε το κάπνισμα (ή την έκθεση σε καπνό)!
Διαχειριζόμαστε το άγχος!
Εξασφαλίζουμε επαρκή ποσότητα (7-8 ώρες) και καλή ποιότητα ύπνου σε καθημερινή βάση!

Φαρμακευτική αγωγή

Τυπικά, η χορήγηση φαρμάκων ξεκινά όταν, μετά από 3-6 μήνες δίαιτας και άσκησης, τα επίπεδα της χοληστερόλης εξακολουθούν να είναι πάνω από τα επίπεδα-στόχο. Αντίθετα, σε ασθενείς με πολύ υψηλές τιμές χοληστερόλης ή με υψηλό καρδιαγγειακό κίνδυνο η χορήγηση φαρμάκων γίνεται άμεσα.

Η επιλογή του κατάλληλου φαρμάκου γίνεται από το θεράποντα ιατρό, λαμβάνοντας υπόψη τις τιμές λιπιδίων του αίματος, το σωματικό βάρος, τον τρόπο ζωής, τη συνύπαρξη υπέρτασης και άλλων παραγόντων καρδιαγγειακού κινδύνου. Σκοπός της αντιλιπιδαιμικής θεραπείας είναι η ρύθμιση των επιπέδων των λιπιδίων στο αίμα, η πρόληψη ή η μείωση του ρυθμού σύνθεσης της αθηρωματικής πλάκας και η συνολική μείωση του καρδιαγγειακού κινδύνου.

Σημείωση! Τα υγιεινοδιαιτητικά μέτρα πρέπει να ακολουθούνται και κατά τη διάρκεια της φαρμακευτικής θεραπείας!

Συμπληρώματα διατροφής

Στα φαρμακεία υπάρχει πληθώρα συμπληρωμάτων διατροφής με συστατικά που στοχεύουν στην καλή υγεία της καρδιάς και τη μείωση της χοληστερόλης. Χαρακτηριστικά είναι το μουρουνέλαιο, τα ω-3 και ω-6 λιπαρά οξέα, το συνένζυμο Q10, η μαγιά κόκκινου ρυζιού, η λεκιθίνη, οι φυτοστερόλες, η ρεσβερατρόλη, οι πολυκοσανόλες, οι ισοφλαβόνες και το σκόρδο. Επιπλέον, βοηθητικά λειτουργούν και η βιταμίνη Κ2, το φυλλικό οξύ, οι βιταμίνες του συμπλέγματος Β (Β1, Β2, Β6 & Β12), η βιταμίνη D3 και το βότανο κράταιγος.