Οστεοπόρωση

Γενικά

Οι βασικές λειτουργίες των οστών είναι η στήριξη του σώματος, η προστασία των οργάνων που αυτά περιβάλλουν, η αποθήκευση και παραγωγή σημαντικών ουσιών για τη λειτουργία του οργανισμού ενώ παράλληλα αποτελούν τη μηχανική βάση της κίνησης.

Τα οστά είναι κατασκευασμένα από 3 βασικά συστατικά :

Κολλαγόνο: μια πρωτεΐνη που δημιουργεί ένα ελαστικό δίκτυο
Μεταλλικά άλατα ασβεστίου και φωσφόρου: προσδίδουν σκληρότητα και αντοχή
Ζωντανά οστικά κύτταρα: τους οστεοκλάστες που απορροφούν (αποδομούν) και τους οστεοβλάστες που αντικαθιστούν (αναδομούν) τα αδύναμα τμήματα του οστού

Τα οστά είναι ένας ζωντανός και αναπτυσσόμενος ιστός. Σε όλη τη διάρκεια της ζωής ενός ατόμου, τα οστά αναδιαμορφώνονται ώστε να προσαρμοστούν στις νέες συνθήκες που δημιουργούνται. Η αναδιαμόρφωση των οστών βασίζεται σε δύο αλληλένδετες κυτταρικές λειτουργίες, την οστική απορρόφηση και την οστική παραγωγή.
Αδύναμα τμήματα του οστού καταστρέφονται από τους οστεοκλάστες και αντικαθίστανται με νέο οστό από τους οστεοβλάστες. Έτσι, οι διαδικασίες αυτές είναι υπεύθυνες για την απόκτηση της οστικής μάζας και για την διατήρηση της οστικής μάζας και πυκνότητας.

Κορυφαία οστική μάζα

• Ο ρυθμός απώλειας είναι αρχικά ίδιος σε άνδρες και γυναίκες και κυμαίνεται από 0,3-0,5% το χρόνο.
• Στη μέση ηλικία (50-60 ετών) άντρες και γυναίκες αρχίζουν να χάνουν οστική μάζα με ταχύτερους ρυθμούς.

Στις γυναίκες, η εμμηνόπαυση σηματοδοτεί την έναρξη μιας περιόδου επιταχυνόμενης οστικής απώλειας. Μελέτες δείχνουν 5 με 7 έτη μετά την εμμηνόπαυση, οι γυναίκες μπορούν να χάσουν 20% ή και περισσότερο από την πυκνότητα των οστών τους.
Από την άλλη, οι άνδρες της αντίστοιχης ηλικίας δεν αντιμετωπίζουν απώλεια οστικής μάζας με την ίδια ταχύτητα όσο οι μετεμμηνοπαυσιακές γυναίκες.

• Μετά την ηλικία των 65-70 ετών, η ετήσια οστική απώλεια, τόσο σε άνδρες όσο και σε γυναίκες, επανέρχεται στους αρχικά αργούς ρυθμούς του 0,3-0,5%. Επίσης, ελαττώνεται η απορρόφηση του ασβεστίου, και τα οστά γίνονται πιο ευάλωτα σε κατάγματα.

Ορισμός

Η οστεοπόρωση είναι μια νόσος φθοράς των οστών. Αποτελεί τη συχνότερη πάθηση των οστών και χαρακτηρίζεται από μικρή οστική μάζα και χαμηλή ποιότητα στη δομή των οστών. Τα «πορώδη οστά» είναι κατά συνέπεια αδύναμα και πιο ευάλωτα σε κατάγματα.
Η οστεοπόρωση δημιουργείται όταν δεν έχει αποκτηθεί το μέγιστο επίπεδο της κορυφαίας οστικής μάζας ενός ατόμου (πχ. λόγω κάποιου παράγοντα κινδύνου) ή/και όταν ο ετήσιος ρυθμός οστικής απώλειας είναι μεγαλύτερος από τον αναμενόμενο. Έτσι υπάρχει συνεχής απώλεια οστικής μάζας και μικρότερος ρυθμός αναπλήρωσής της.

• Εκτιμάται ότι 200 εκατομμύρια άτομα έχουν οστεοπόρωση σε παγκόσμια κλίμακα.
• Η οστεοπόρωση είναι συχνότερη στις γυναίκες από ό,τι στους άνδρες και η συχνότητά της αυξάνει με την ηλικία. Σύμφωνα με επιδημιολογικές μελέτες διάφορων χωρών, η οστεοπόρωση προσβάλλει το 25-35% των γυναικών και το 15-20% των ανδρών ηλικίας άνω των 50 ετών.
• Στην Ελλάδα, μελέτη του Ελληνικού Ιδρύματος Ρευματολογικών Ερευνών έδειξε ότι 28,4% των Ελληνίδων άνω των 50 ετών παρουσιάζουν οστεοπόρωση και 75% αυτών δεν το γνώριζαν.

Τύποι οστεοπόρωσης

• Πρόκειται για τη μορφή της νόσου που αποδίδεται στις φυσιολογικές αλλαγές που συμβαίνουν σε διάφορες φάσεις της ζωής ενός ατόμου.
• Αποτελεί την πιο συνήθη μορφή οστεοπόρωσης (95% στις γυναίκες και 80% στους άνδρες).
• Συνήθως εμφανίζεται στις γυναίκες μετά την εμμηνόπαυση (μετεμμηνοπαυσιακή οστεοπόρωση) και σε γυναίκες και άνδρες άνω των 65 ετών (οστεοπόρωση των ηλικιωμένων ή γεροντική οστεοπόρωση).

Δευτερογενής οστεοπόρωση

• Εμφανίζεται σε λιγότερο από 5% των γυναικών και περίπου στο 20% των ανδρών.
• Είναι το αποτέλεσμα μιας προϋπάρχουσας κατάστασης, δηλαδή κάποιας νόσου ή χρόνιας λήψης ορισμένων φαρμάκων.
• Μπορεί να εμφανιστεί και σε μικρότερες ηλικίες ανάλογα τον παράγοντα κινδύνου.

Ιδιοπαθής οστεοπόρωση

• Σπανιότερη μορφή οστεοπόρωσης με άγνωστα αίτια.
• Εμφανίζεται σε γυναίκες πριν την εμμηνόπαυση, σε άνδρες κάτω των 50 ετών, και σε παιδιά και εφήβους που έχουν φυσιολογικά επίπεδα ορμονών και βιταμίνης D αλλά δεν υπάρχουν άλλες προφανείς αιτίες που να εξηγούν τα ασταθή οστά.

Οστεοπενία

• Η χαμηλή οστική πυκνότητα δε σημαίνει απαραίτητα ότι υπάρχει απώλεια οστικής μάζας.
• Μια χαμηλή οστική πυκνότητα μπορεί για ένα άτομο να είναι «φυσιολογική» πχ. λόγω κληρονομικότητας, σωματότυπου, συγκεκριμένων νοσημάτων, ή ακόμη και λόγω ηλικίας (μεγαλύτερες ηλικίες).
• Η οστεοπενία δεν είναι νόσος και δεν σημαίνει κατ’ ανάγκη ότι θα εξελιχθεί σε οστεοπόρωση. Ωστόσο θα αποτελέσει κύριο παράγοντα κινδύνου για απώλεια οστικής μάζας στα επόμενα χρόνια. Κι αυτό επειδή το επίπεδο οστικής πυκνότητας θα είναι ήδη χαμηλό όταν το άτομο ξεκινήσει να χάνει οστική μάζα.

Οστεοπορωτικά κατάγματα

Η απώλεια οστικής μάζας και η συνολική διαταραχή της δομής των οστών εξελίσσονται σταδιακά και ανώδυνα. Φυσικές ενδείξεις/ συμπτώματα ότι ένα άτομο έχει εμφανίσει οστεοπόρωση δεν υπάρχουν, για αυτό και η οστεοπόρωση συχνά αναφέρεται ως «σιωπηλή νόσος».
Αν δεν έχει υπάρξει κάποια προληπτική εξέταση που να υποδεικνύει την ύπαρξη οστεοπενίας ή οστεοπόρωσης, μπορεί να περάσουν χρόνια μέχρι να εμφανιστεί η πρώτη ένδειξη της νόσου, που δεν είναι άλλη από το κάταγμα.
Η οστεοπόρωση πλήττει όλα τα οστά του σώματος, καθιστώντας τα επιρρεπή σε κατάγματα. Σύμφωνα με το Ελληνικό Ίδρυμα Ρευματολογίας, περίπου το 40% των οστεοπορωτικών καταγμάτων εντοπίζονται στη σπονδυλική στήλη, 20% στο μηρό, 20% στον καρπό και 20% σε άλλα οστά.

• Τα κατάγματα στο ισχίο και τον καρπό θεωρούνται κατάγματα χαμηλής ενέργειας, δηλαδή έπονται ήπιου τραυματισμού πχ. πτώση από όρθια θέση, ελαφρά πρόσκρουση σε μια σκληρή επιφάνεια.
  • Εντοπίζονται συνήθως στον αυχένα των οστών ενώ συνοδεύονται σχεδόν πάντα από πόνο.
  • Το 90% των καταγμάτων στο ισχίο οφείλονται σε πτώση.
  • Τα κατάγματα του ισχίου εκτιμώνται παγκοσμίως στα 1,7 εκατομμύρια το χρόνο.
• Από την άλλη, τα σπονδυλικά κατάγματα συμβαίνουν κατά κύριο λόγο χωρίς να έχει προηγηθεί τραυματισμός ενώ μπορεί και να μην συνοδεύονται από πόνο στη ράχη ή στη μέση.
  • Πόνος μπορεί να εμφανιστεί ξαφνικά σε συγκεκριμένα σημεία και μπορεί να χειροτερεύει όταν το άτομο στέκεται ή περπατά. Συνήθως αρχίζει να υποχωρεί σταδιακά μετά από μια εβδομάδα.
  • Αυτού του είδους τα κατάγματα είναι πιο δύσκολο να εντοπιστούν καθώς υπάρχουν πολλές αιτίες που έχουν ως σύμπτωμα τον πόνο στην πλάτη.

Ο κίνδυνος εμφάνισης καταγμάτων αυξάνεται με την ηλικία τόσο στις γυναίκες όσο και στους άνδρες. Με βάση τα στοιχεία του Παγκόσμιου Ιδρύματος Οστεοπόρωσης:

• Εκτιμάται ότι ένα οστεοπορωτικό κάταγμα συμβαίνει κάθε 3 δευτερόλεπτα.
• 1 στις 3 γυναίκες άνω των 50 ετών και 1 στους 5 άνδρες θα υποστεί κάποιο οστεοπορωτικό κάταγμα.

Επιπτώσεις

Οι επιπτώσεις της οστεοπόρωσης, τόσο στους ασθενείς και τις οικογένειές τους, όσο και στο σύστημα υγείας οφείλονται στα κατάγματα.

• Στα άτομα με οστεοπόρωση, τα οστά αργούν να επανέλθουν μετά από ένα κάταγμα.
• Τα άτομα που έχουν ήδη υποστεί ένα οστεοπορωτικό κάταγμα είναι πιο επιρρεπή σε ανάλογα κατάγματα. Ένα οστεοπορωτικό κάταγμα αυξάνει τις πιθανότητες ενός δεύτερου κατάγματος κατά 86%.
• Όψιμες ορατές εκδηλώσεις της οστεοπόρωσης, λόγω καθίζησης των σπονδύλων, είναι η απώλεια ύψους (το σώμα δείχνει κοντύτερο) και η κύφωση (κυρτότητα του άνω τμήματος της πλάτης/ χαρακτηριστική καμπούρα). Μπορεί να συνοδεύονται από πόνο και ευαισθησία στην περιοχή, ενώ το άτομο μπορεί να έχει ήδη υποστεί κατάγματα στη σπονδυλική στήλη.
• Τα οστεοπορωτικά κατάγματα (κυρίως του ισχίου) θεωρούνται κύρια αιτία αναπηρίας και επιδείνωσης της ποιότητας ζωής στα ηλικιωμένα άτομα. Συχνή είναι η αναφορά στον πόνο που εμμένει για μήνες ή είναι χρόνιος.
• Η αποκατάσταση των ασθενών με οστεοπορωτικό κάταγμα ισχίου, μπορεί να καταστεί μακροχρόνια. Υπολογίζεται ότι ένα χρόνο μετά από κάταγμα στο ισχίο, λιγότερο από το 50% των ασθενών ανακτούν πλήρη ανεξαρτησία και μπορούν να εκτελούν χωρίς βοήθεια τις καθημερινές τους δραστηριότητες.

Σημείωση: Μέχρι το 2025, οι ειδικοί υπολογίζουν ότι θα αντιμετωπίζονται πάνω από τρία εκατομμύρια κατάγματα λόγω οστεοπόρωσης!

Μη τροποποιήσιμοι παράγοντες

• Γενετικοί : η οστεοπόρωση εξαρτάται στο 70% από γενετικούς παράγοντες. Οικογενειακό ιστορικό οστεοπόρωσης και ιστορικό κατάγματος της μητέρας ή του πατέρα σχετίζεται με αυξημένο κίνδυνο εμφάνισης κατάγματος
• Ηλικία : η οστεοπόρωση μπορεί να εκδηλωθεί σε όλες τις ηλικίες, αλλά πιο συχνά εμφανίζεται σε μεγαλύτερες ηλικίες λόγω της φυσιολογικής σταδιακής απώλειας οστικής μάζας. Δεν εμφανίζεται σε όλα τα ηλικιωμένα άτομα, αλλά σε όσους χάνουν μεγαλύτερη ποσότητα οστικής μάζας και με γρηγορότερο ρυθμό.
• Εθνικότητα : βάσει μελετών η οστεοπόρωση είναι πιο συχνή στην Καυκάσια και την Ασιατική φυλή
• Γυναικείο φύλο : η οστεοπόρωση μπορεί να εμφανιστεί στις γυναίκες μετά τα 40 έτη και αναπτύσσεται με γρήγορους ρυθμούς, ενώ στους άνδρες μπορεί να εμφανιστεί μετά τα 50 έτη και αναπτύσσεται με πιο αργούς ρυθμούς. Κατά προσέγγιση, το 80% των ατόμων με οστεοπόρωση είναι γυναίκες και 20% είναι άνδρες. Επιπλέον, τα οστά των γυναικών είναι λιγότερο πυκνά, καθώς η κορυφαία οστική μάζα στις γυναίκες είναι 20-30% μικρότερη από ότι στους άνδρες (διαφορά που δημιουργείται στην εφηβεία).
• Εμμηνόπαυση/ υστερεκτομή : και στις δύο περιπτώσεις, οι γυναίκες παύουν να επωφελούνται από τον προστατευτικό ρόλο των οιστρογόνων. Τα οιστρογόνα είναι ορμόνες που προφυλάσσουν από την οστεοπόρωση καθώς αναστέλλουν την οστική απορρόφηση και αυξάνουν την οστική παραγωγή. Πολλές γυναίκες χάνουν οστική μάζα ραγδαία μετά την εμμηνόπαυση. Επιπλέον, αν η εμμηνόπαυση επέλθει νωρίς (πρόωρη εμμηνόπαυση), η πιθανότητα για οστεοπόρωση αυξάνεται. Το ίδιο συμβαίνει όταν η εμμηνόπαυση συμβεί τεχνητά, πχ. με υστερεκτομή (αφαίρεση των ωοθηκών).

Παράγοντες που σχετίζονται με τη διατροφή

• Χαμηλή πρόσληψη ασβεστίου από τη διατροφή : το ασβέστιο αποτελεί δομικό στοιχείο των οστών, απαραίτητο για τη φυσιολογική ανάπτυξη των οστών αλλά και για τη διατήρηση της οστικής μάζας στα φυσιολογικά επίπεδα ανάλογα με την ηλικία και το φύλο κάθε ατόμου. Όταν υπάρχει ανεπαρκής πρόσληψη ασβεστίου μέσω της διατροφής, ο ενεργοποιεί τη διαδικασία αποδόμησης των οστών, ώστε να προμηθεύσει τα νεύρα και τους μύες με το απαραίτητο ασβέστιο για να συνεχίσουν την λειτουργία τους.
• Ανεπάρκεια βιταμίνης D : η βιταμίνη D βοηθά στην απορρόφηση του ασβεστίου. Όταν το σώμα δεν μπορεί να συνθέσει ικανοποιητική ποσότητα, πχ. λόγω μη έκθεσης του ατόμου στην ηλιακή ακτινοβολία, τότε δυσχεραίνεται η απορρόφηση του ασβεστίου.
• Αυξημένη πρόσληψη αλατιού στη διατροφή : η αυξημένη πρόσληψη αλατιού οδηγεί σε αύξηση της απέκκρισης ασβεστίου από τον οργανισμό.
• Διατροφή ελλιπής σε φρούτα και λαχανικά : εκτός από το ασβέστιο και τη βιταμίνη D, μια ισορροπημένη διατροφή περιλαμβάνει και άλλα μέταλλα, όπως το μαγνήσιο και το κάλλιο, και βιταμίνες, όπως η βιταμίνη Κ, που δρουν ευεργετικά στην υγεία των οστών.

Παράγοντες που σχετίζονται με τον τρόπο ζωής

• Καθιστική ζωή : η σωματική άσκηση ενισχύει τη διαδικασία δόμησης των οστών, οδηγώντας σε αύξηση της οστικής μάζας.
• Αυξημένη κατανάλωση καφεΐνης : η καθημερινή κατανάλωση μεγαλύτερης ποσότητας καφεΐνης από αυτή που περιέχεται σε 4 φλυτζάνια καφέ, προκαλεί ραγδαία αύξηση της απέκκρισης ασβεστίου από τον οργανισμό.
• Κάπνισμα : το κάπνισμα τσιγάρων μειώνει την παραγωγή οιστρογόνων, συμβάλλει στην πρόκληση πρώιμης εμμηνόπαυσης ενώ δρα ανασταλτικά στη διαδικασία δόμησης οστών, μειώνοντας έτσι την οστική μάζα. Τόσο οι καπνιστές όσο και οι πρώην καπνιστές έχουν αυξημένο κίνδυνο εμφάνισης καταγμάτων σε σχέση με τους μη καπνιστές. Επιπλέον, ο καπνός δυσχεραίνει την απορρόφηση του ασβεστίου.
• Κατανάλωση αλκοόλ : η υπερκατανάλωση έχει αρνητικές επιπτώσεις στη δόμηση των οστών.
  • Τα αλκοολικά άτομα δεν έχουν επαρκή πρόσληψη ασβεστίου. Επίσης, η κατανάλωση αλκοόλ κατά την εφηβική ηλικία έχει αποδειχθεί ότι μειώνει την κορυφαία οστική μάζα.
  • Ακόμη ένας λόγος αποφυγής της υπερκατανάλωσης αλκοόλ είναι ότι επηρεάζονται συνολικά τα αντανακλαστικά του ατόμου, γεγονός που κάνει το άτομο πιο επιρρεπές σε πτώση άρα και σε πιθανό κάταγμα.
• Πρωτεϊνικές δίαιτες : Γενικά η πρόσληψη πρωτεϊνών δρα συνεργιστικά με το ασβέστιο και τη βιταμίνη D στη διατήρηση της υγείας των οστών. Ωστόσο, η κατανάλωση περισσότερης πρωτεΐνης από τις καθημερινές ανάγκες, οδηγεί σε απώλεια ασβεστίου από τα ούρα.
• Χαμηλό σωματικό βάρος : ανεξάρτητα από την ηλικία και το φύλο, ο δείκτης μάζας σώματος (ΔΜΣ) μικρότερος από 20 έχει συσχετιστεί με σημαντική απώλεια οστικής μάζας και μεγαλύτερο κίνδυνο καταγμάτων. Αντίστοιχος κίνδυνος εμφανίζεται όταν υπάρχει απώλεια βάρους >10% σε ένα χρόνο (πχ λόγω δίαιτας ή υποσιτισμού).
• Συχνές πτώσεις : προβλήματα στην όραση, απώλεια ισορροπίας, νευρομυική δυσλειτουργία, σύγχυση, χρήση ηρεμιστικών ή υπνωτικών φαρμάκων είναι συχνά φαινόμενα κυρίως σε ηλικιωμένα άτομα. Οι πτώσεις που συνεπάγονται των προβλημάτων αυτών αυξάνουν τον κίνδυνο καταγμάτων.

Δευτερογενείς παράγοντες κινδύνου

Φάρμακα : ορισμένα φάρμακα μπορεί να έχουν παρενέργειες που αποδυναμώνουν άμεσα τα οστά ή αυξάνουν τον κίνδυνο καταγμάτων που οφείλονται σε πτώση ή τραυματισμό.

• Χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι η μακροχρόνια λήψη κορτιζόνης από το στόμα.

Νοσήματα : ορισμένα νοσήματα μπορούν να επηρεάσουν, άμεσα ή έμμεσα, την οστική αναδιαμόρφωση καθώς και τις συνθήκες που σχετίζονται με την κινητικότητα και τη σταθερότητα των οστών. Όσα από αυτά τα νοσήματα εμφανιστούν σε μικρή ηλικία, τότε έχουν αρνητική επίπτωση στην απόκτηση της κορυφαίας οστικής μάζας.

• Παραδείγματα: αυτοάνοσα νοσήματα (πχ. ρευματοειδής αρθρίτιδα), γαστρεντερικές διαταραχές και σύνδρομα δυσαπορρόφησης (πχ. κοιλιοκάκη, φλεγμονώδη νοσήματα), διατροφικές διαταραχές (πχ. νευρική ανορεξία, βουλιμία), ορμονικές διαταραχές (πχ.  υπερπαραθυρεοειδισμός, υπερθυρεοειδισμός, σακχαρώδης διαβήτης ).

Στόχοι

Η σύγχρονη αντιμετώπιση της οστεοπόρωσης επικεντρώνεται σε δύο στόχους :

• Επίτευξη της μέγιστης κορυφαίας οστικής μάζας και διατήρησή της (πρωτογενής πρόληψη)

Η απόκτηση δυνατών και πυκνών οστών κατά τη διάρκεια της παιδικής και εφηβικής ηλικίας και η διατήρησή τους κατά την πρώτη ενήλικη ζωή μπορεί να βοηθήσει σημαντικά στην πρόληψη της οστεοπόρωσης σε μεγαλύτερη ηλικία.
Σύμφωνα με το Παγκόσμιο Ίδρυμα Οστεοπόρωσης, εκτιμάται ότι μια αύξηση  της κορυφαίας οστικής μάζας κατά 10% στην παιδική ηλικία, μειώνει τον κίνδυνο για ένα οστεοπορωτικό κάταγμα στην ενήλικη ζωή κατά 50%.
Δεδομένου ότι περίπου το 85% της οστικής μάζας ενός ενήλικα αποκτάται μέχρι την ηλικία των 18-20 ετών, με το 30-40% να αποκτάται εξ’ ολοκλήρου κατά την εφηβεία, είναι κρίσιμο στην παιδική και εφηβική ηλικία να υιοθετούνται σωστές διατροφικές συνήθειες και να ακολουθείται ένα επαρκές πλάνο σωματικής άσκησης.

• Ελαχιστοποίηση της οστικής απώλειας (δευτερογενής πρόληψη)

Με τις κατάλληλες αλλαγές στην καθημερινότητα και τη φαρμακευτική θεραπεία που θα συστήσει ο γιατρός (αν χρειαστεί), μπορεί να ελαττωθεί ο ρυθμός απώλειας οστικής μάζας και να αποφευχθούν πιθανά κατάγματα.

Συνολικές διατροφικές συνήθειες

• Μια ισορροπημένη διατροφή που καλύπτει όλα τα θρεπτικά συστατικά είναι απαραίτητη για την καλή σκελετική υγεία αλλά και για την υγεία μυών και αρθρώσεων.
• Εκτός από το ασβέστιο και τη βιταμίνη D, το μαγνήσιο, το κάλιο, ο φώσφορος, η βιταμίνη Κ, αποτελούν σημαντικά συστατικά για την ανάπτυξη και τη διατήρηση της οστικής μάζας.
• Πρωτεΐνη : απαραίτητη για την απόκτηση μιας ιδανικής οστικής και μυϊκής μάζας, κυρίως κατά την παιδική και εφηβική ηλικία. Επίσης έχει σημαντικό ρόλο στη διατήρηση της οστικής και μυϊκής μάζας με την πάροδο της ηλικίας.
• Μια ισορροπημένη διατροφή συνήθως περιλαμβάνει 7-8 μερίδες φρούτων και λαχανικών την ημέρα.
• Ως προς την ημερήσια πρόσληψη πρωτεΐνης, χρειάζονται 56γρ. πρωτεΐνης για έναν μέσο άντρα 70 κιλών και 46γρ. για μια μέση γυναίκα 60 κιλών.

Σημείωση! Προσοχή στον υποσιτισμό κυρίως στις μεγαλύτερες ηλικίες. Πρέπει να υπάρχει επαρκής πρόσληψη πρωτεϊνών και θερμίδων ώστε, πέρα από την οστική απώλεια, να μην αρχίσει η μυϊκή αποδυνάμωση.

Ασβέστιο

Το ασβέστιο είναι ένα μέταλλο που αποτελεί το βασικό δομικό στοιχείο των οστών ( περίπου το 99% του ασβεστίου βρίσκεται στα οστά). Είναι απαραίτητο για την ανάπτυξη των οστών, την επίτευξη της κορυφαίας οστικής μάζας και τη διατήρηση της οστικής πυκνότητας στην ενήλικη ζωή. Επιπλέον, έχει σημαντικό ρόλο και σε άλλες λειτουργίες του οργανισμού όπως η πήξη του αίματος, η μεταβίβαση νευρικών ερεθισμάτων και η μυϊκή σύσπαση.
Όταν η πρόσληψη ασβεστίου δεν είναι επαρκής, τότε ο οργανισμός θα αρχίσει να χρησιμοποιεί το ασβέστιο που είναι αποθηκευμένο στα οστά κάνοντάς τα πιο εύθραυστα.

Πηγές ασβεστίου

Οι πηγές ασβεστίου είναι τόσο ζωικής όσο και φυτικής προέλευσης. Ζωικής προέλευσης είναι το γάλα, τα γαλακτοκομικά, και τα ψάρια που τρώγονται με τα κόκκαλα. Φυτικής προέλευσης είναι ορισμένα φρούτα – λαχανικά, καρποί -όσπρια, και τα μεταλλικά νερά.

Γάλα/ γαλακτοκομικά

• Αποτελούν την κύρια πηγή ασβεστίου
• Περιέχουν μεγάλες ποσότητες ασβεστίου και τυπικά η καθημερινή κατανάλωσή τους, εξασφαλίζει το απαιτούμενο ασβέστιο από τον οργανισμό.
• Δεν περιέχουν ανασταλτικούς παράγοντες ως προς την απορρόφηση του ασβεστίου όπως άλλες τροφές πχ. φυτικές ίνες.
• Τα άτομα που έχουν υψηλά επίπεδα χοληστερόλης συνίσταται να καταναλώνουν γαλακτοκομικά με χαμηλά λιπαρά. Το ότι είναι χαμηλά σε λιπαρά δε σημαίνει ότι περιέχουν και μικρότερες ποσότητες ασβεστίου.
• Τα άτομα με δυσανεξία στη λακτόζη δυσκολεύονται να καταναλώσουν γαλακτοκομικά προϊόντα. Ωστόσο, η κατανάλωση εξαρτάται από το επίπεδο ανοχής του ατόμου.
  • Αν, για παράδειγμα, ένα άτομο έχει μέτρια ανοχή στη λακτόζη, τότε, μικρές ποσότητες γαλακτοκομικών μπορούν να γίνουν καλά ανεκτές, αν καταναλώνονται μαζί με φαγητό.
• Όταν υπάρχουν έντονα συμπτώματα, ακόμη και με ελάχιστες ποσότητες, τότε ένα άτομο μπορεί να καταναλώσει τροφές απαλλαγμένες από τη λακτόζη.
• Υπάρχουν στο εμπόριο προϊόντα εμπλουτισμένα με ασβέστιο πχ. γάλα, γάλα σόγιας και αμυγδάλου, χυμοί, δημητριακά, ψωμί, μερικά σνακ, εμφιαλωμένο νερό. Οι ετικέτες πάνω στα προϊόντα αναγράφουν τις ποσότητες του ασβεστίου που περιλαμβάνονται.

Συνιστώμενη ημερήσια πρόσληψη ασβεστίου

Οι ημερήσιες ανάγκες σε ασβέστιο ποικίλλουν ανάλογα με το φύλο και την ηλικία. Οι συστάσεις καθορίζονται ανάλογα τις ανάγκες του κάθε ατόμου!
Σύμφωνα με τις διεθνείς επιστημονικές οδηγίες :

• Ενήλικες κάτω των 50 ετών χρειάζονται καθημερινά στη διατροφή τους 1000mg ασβεστίου
• Παιδιά, έφηβοι, γυναίκες έγκυες ή θηλάζουσες και ενήλικες άνω των 50 ετών χρειάζονται καθημερινά 1200 -1500 mg ασβεστίου.

Συμπληρώματα ασβεστίου

Η λήψη και η δοσολογία των συμπληρωμάτων ασβεστίου εξαρτάται από τις ποσότητες που απορροφώνται με τις τροφές. Ρωτήστε το γιατρό και το φαρμακοποιό σας για τη σωστή χρήση των συμπληρωμάτων ασβεστίου.

Βιταμίνη D

Η βιταμίνη D βοηθάει στην απορρόφηση και χρήση του ασβεστίου από τον οργανισμό. Σημαντική, είναι η πρόσληψή της, στην παιδική και εφηβική ηλικία για την απόκτηση της κορυφαίας οστικής μάζας, ενώ στην ενήλικη ζωή βοηθά στη διατήρηση της οστικής πυκνότητας. Δεν απαιτείται πάντα η πρόσληψή της, την ίδια χρονική στιγμή με το ασβέστιο.

 Η έκθεση στην ηλιακή ακτινοβολία

• Το δέρμα συνθέτει βιταμίνη D, όταν εκτίθεται στην υπεριώδη ακτινοβολία του ηλίου (UVB). Ο οργανισμός αποθηκεύει τη βιταμίνη D και τη χρησιμοποιεί όταν είναι απαραίτητο.
• Η ποσότητα που συντίθεται, εξαρτάται από πολλούς παράγοντες πχ. το χρώμα δέρματος, η ώρα της ημέρας, η εποχή,το υψόμετρο, η απόσταση της χώρας από τον ισημερινό, η χρήση αντιηλιακού.
• Πάνω από το 90% της βιταμίνης D, εξασφαλίζεται μέσω της σύνθεσης από το δέρμα, ενώ από τη διατροφή μας λαμβάνουμε μόνο το υπόλοιπο 10%.

Τροφές με βιταμίνη D

• Υπάρχουν λίγες φυσικές πηγές με υψηλή περιεκτικότητα σε βιταμίνη D. Αυτές είναι το μουρουνέλαιο και τα λιπαρά ψάρια πχ. σολομός, σαρδέλα, κολιός, πέστροφα, τόνος. Βιταμίνη D, υπάρχει επίσης στο συκώτι, τον κρόκο του αβγού, το γάλα και το τυρί.
• Υπάρχουν πλέον και τρόφιμα που είναι εμπλουτισμένα με βιταμίνη D, όπως γαλακτοκομικά, γάλα σόγιας, χυμοί και δημητριακά.

Συμπληρώματα διατροφής με βιταμίνη D

• Πολλοί άνθρωποι δεν μπορούν να καλύψουν τις ημερήσιες ανάγκες σε βιταμίνη D από τις τροφές και την επίδραση του ήλιου στο δέρμα. Τα άτομα αυτά, πρέπει να λαμβάνουν επιπλέον συμπληρώματα διατροφής.
• Λόγω της μεγάλης ποικιλίας των συμπληρωμάτων βιταμίνης D, είναι καλό να συμβουλευόμαστε το γιατρό, ο οποίος θα καθορίσει τις ποσοτικές ανάγκες του κάθε ατόμου.

Συνιστώμενη ημερήσια πρόσληψη βιταμίνης D

Σύμφωνα με τις διεθνείς επιστημονικές οδηγίες, η καθημερινή πρόσληψη βιταμίνης D είναι :

• Για ενήλικες κάτω των 50 ετών, 400-800 IU (διεθνείς μονάδες) βιταμίνης D.
• Για ενήλικες άνω των 50 ετών, 1000 IU βιταμίνης D (για πρόληψη καταγμάτων).

Άλλοι τροποποιήσιμοι παράγοντες

• Αποφεύγουμε το κάπνισμα.
• Δεν υπερβαίνουμε τα επιτρεπτά όρια ημερήσιας κατανάλωσης αλκοολούχων ποτών (1 μεζούρα την ημέρα για τις γυναίκες και 2 μεζούρες την ημέρα για τους άνδρες ). Αφορούν τις ποσότητες των ποτών, όπως συνήθως σερβίρονται.
• Προσέχουμε την υπερκατανάλωση καφεΐνης. Δεν ξεπερνούμε τα 3-4 φλυτζάνια καφέ την ημέρα. Άλλα καφεϊνούχα ροφήματα, όπως τσάι και σοκολάτα περιέχουν πολύ μικρότερες ποσότητες καφεΐνης.
• Αναψυκτικά ποτά: η κατανάλωση αναψυκτικών ποτών τύπου «κόλα» όπως και τα «ενεργειακά ποτά» έχουν υψηλές περιεκτικότητες σε καφεΐνη και φώσφορο. Επίσης, το ανθρακικό που περιέχεται σε αυτά μπορεί να είναι επιβλαβές. Καλό είναι να αποφεύγεται η μεγάλη κατανάλωση
• Αλάτι υπάρχει κρυμμένο σε πολλές τροφές με αποτέλεσμα να γίνεται υπερδιπλάσια κατανάλωση! Σημαντικό είναι λοιπόν, να ελέγχουμε την ποσότητα του αλατιού στις επεξεργασμένες τροφές πχ. αλλαντικά, παστά, συσκευασμένες τροφές, αλμυρά σνακ, αλλά και να προσέχουμε την ποσότητα του αλατιού που προσθέτουμε εμείς στις τροφές μας !
• Διατήρηση ενός φυσιολογικού βάρους. Εξαντλητικές δίαιτες, με απότομη απώλεια βάρους χωρίς την επίβλεψη διατροφολόγου, κυρίως κατά τη διάρκεια της εφηβείας, πρέπει να αποφεύγονται. Επιπλέον, μπορούν να οδηγήσουν σε διατροφικές διαταραχές, όπως νευρική ανορεξία, με αρνητικές συνέπειες στη σκελετική και όχι μόνο υγεία.
• Νοσήματα που μπορεί να οδηγούν σε δευτερογενή οστεοπόρωση πρέπει να διερευνώνται από το γιατρό.
• Σε περίπτωση που παίρνετε φαρμακευτική αγωγή που μπορεί να οδηγήσει σε δευτερογενή οστεοπόρωση, συζητήστε με τον γιατρό σας τις πιθανές εναλλακτικές λύσεις, ανάλογα με την σημαντικότητα της θεραπείας που ακολουθείτε.
• Συνιστάται η χορήγηση συμπληρωμάτων διατροφής, σε όσους δεν λαμβάνουν επαρκείς ποσότητες μετάλλων και βιταμινών, και κυρίως σε άτομα με γαστρεντερικές διαταραχές, οι οποίες μπορούν να επηρεάσουν την απορρόφηση βιταμινών και μετάλλων, ή σε άτομα με φαρμακευτική αγωγή που μπορεί να επηρεάζει τα επίπεδα αυτά. Συμβουλευόμαστε το γιατρό και το φαρμακοποιό για τη σωστή χρήση των συμπληρωμάτων διατροφής!

Άσκηση ανά ηλικιακή ομάδα

Για τα παιδιά και τους εφήβους

• Όπως και με τους μύες, έτσι και τα οστά αποκτούν αντοχή και μεγαλύτερη πυκνότητα όταν ένα άτομο ασκείται. Στις μικρές ηλικίες η άσκηση βοηθά στη βέλτιστη οστική ανάπτυξη.
• Η σωματική άσκηση πρέπει να περιλαμβάνει ασκήσεις αντοχής και ενδυνάμωσης.

Για τους ενήλικες

• Σημαντικός ο ρόλος της άσκησης στην πρόληψη απώλειας οστικής μάζας αλλά και στη διατήρηση της μυϊκής μάζας.
• Η άσκηση θα πρέπει να προσαρμοστεί στις ανάγκες και τις αντοχές του κάθε ατόμου. Σε γενικές γραμμές, ένας υγιής ενήλικας θα πρέπει να στοχεύει σε σωματική άσκηση διάρκειας 30-40 λεπτών, τρεις με τέσσερις φορές την εβδομάδα.

Για τους ηλικιωμένους

• Στις μεγαλύτερες ηλικίες, η άσκηση βοηθά στην ενδυνάμωση των μυών, στη διατήρηση της οστικής πυκνότητας, στη βελτίωση της στάσης και της ισορροπίας, με απώτερο στόχο την πρόληψη των καταγμάτων.
• Μελέτες, έδειξαν ότι σε γυναίκες άνω των 80 ετών, ένα ειδικά προσαρμοσμένο πλάνο άσκησης, που περιλαμβάνει σταδιακή μυϊκή ενδυνάμωση, ασκήσεις ισορροπίας και ένα πλάνο περπατήματος, μπορεί να μειώσει το συνολικό κίνδυνο μια πτώσης κατά 20%.

Τύποι άσκησης

• Ασκήσεις αντοχής : ασκήσεις όπου σηκώνουμε το βάρος του σώματος. Βοηθούν στην ενδυνάμωση των οστών και στη διατήρηση της αντοχή τους. πχ. ανέβασμα σκάλας, τρέξιμο, χορός, δυναμική αεροβική, σχοινάκι, ορειβασία, τένις, γρήγορο περπάτημα.
• Ασκήσεις ενδυνάμωσης : γνωστές και ως ασκήσεις με αντίσταση. Σε αυτό το είδος ασκήσεων το άτομο χρησιμοποιεί το βάρος του σώματος ή βαράκια ή όργανα αντίθετα στη βαρύτητα. Παραδείγματα : άρση βαρών, κάμψεις, ασκήσεις με λάστιχα τάσης.

Φαρμακευτική θεραπεία

Ο γιατρός, λαμβάνοντας υπόψη το αποτέλεσμα της μέτρησης της οστικής πυκνότητας, τους πιθανούς παράγοντες κινδύνου, την πιθανότητα για κατάγματα ή την ύπαρξη καταγμάτων, την κλινική εικόνα και το ιστορικό του ασθενούς, θα αποφασίσει για το αν θα πρέπει να δοθεί φαρμακευτική θεραπεία.

• Φαρμακευτική αγωγή, δίνεται σε όλα τα άτομα με διαγνωσμένη οστεοπόρωση ή με κατάγματα σε ισχίο και σπονδυλική στήλη. Για τις περιπτώσεις οστεοπενίας, θα πρέπει να ληφθεί φαρμακευτική αγωγή, αν υπάρχουν αντικειμενικοί παράγοντες προδιάθεσης που αυξάνουν τον κίνδυνο για οστεοπόρωση και κάταγμα.

Η θεραπεία για την οστεοπόρωση δεν μπορεί να αναπληρώσει πλήρως την οστική μάζα που έχει ήδη χαθεί και δεν μπορεί να αναιρέσει τις συνέπειες καταγμάτων που έχουν ήδη συμβεί. Ωστόσο όταν ακολουθείται σωστά:

• Αναστέλλει την περαιτέρω απώλεια οστικής μάζας
• Μπορεί να ενεργοποιήσει την οστική παραγωγή
• Συμβάλλει στη μείωση του κινδύνου καταγμάτων (ακόμη και σε ποσοστά 30-50%)

Σημαντικό! Ορισμένα φάρμακα απαιτούν προσοχή κατά τη χρήση τους. Ζητήστε τη συμβουλή του γιατρού και του φαρμακοποιού σας σχετικά με τα φάρμακα της οστεοπόρωσης!
Σημείωση! Ανάλογα την περίπτωση, ο γιατρός μπορεί να συστήσει, μαζί με τη θεραπεία, συμπληρώματα διατροφής σε ασβέστιο και βιταμίνη D για να εξασφαλιστεί η επαρκής πρόσληψη και κατ’ επέκταση η μέγιστη αποτελεσματικότητα της φαρμακευτικής θεραπείας.
Η μέτρηση της οστικής μάζας μετά την έναρξη της θεραπείας, βοηθά στον πρακτικό έλεγχο της αποτελεσματικότητας της θεραπείας.

Ακολουθούμε τη θεραπεία

Όταν έχει κριθεί αναγκαία η χορήγηση φαρμακευτικής αγωγής, είναι σημαντικό να ακολουθούνται σωστά οι οδηγίες τους γιατρού. Έχει υπολογιστεί ότι το 50% των ασθενών σταματά τη θεραπεία μέσα στον πρώτο χρόνο.

 Αποφυγή των πτώσεων και των καταγμάτων

• Αναγνωρίζουμε τους παράγοντες που μπορεί να αυξήσουν τις πιθανότητες μιας πτώσης πχ. προβλήματα όρασης, αστάθεια και μυϊκή αδυναμία, σύγχυση, χρήση φαρμάκων που φέρνουν ζάλη και υπνηλία κ.ά.
• Αντιμετωπίζουμε τους παράγοντες αυτούς πχ. φοράμε σταθερά παπούτσια, ελέγχουμε την όρασή μας, συζητάμε με το γιατρό σχετικά με τα φάρμακα που μας φέρνουν ζάλη κ.ά.
• Είμαστε ενήμεροι για τις δυνατότητές μας, αλλά και για τα όρια και τους περιορισμούς.
• Επιλέγουμε πάντα τον ασφαλή τρόπο, για την εκτέλεση κάθε εργασίας.
• Διασφαλίζουμε ότι το σπίτι μας δεν έχει εμπόδια ή κινδύνους πχ. απομακρύνουμε χαλιά, βάζουμε χειρολαβή αν υπάρχουν σκαλιά.
• Αποφεύγουμε κινήσεις που ασκούν πίεση στη σπονδυλική στήλη πχ. κάμψεις προς τα μπροστά, σκύψιμο, απότομες περιστροφές του κορμού, έντονες εκτάσεις των χεριών προς τα πάνω κ.ά.
• Με τη βοήθεια του φυσιοθεραπευτή, ακολουθούμε ένα πρόγραμμα κατάλληλων ασκήσεων (αντοχής, ενδυνάμωσης, ισορροπίας).
• Τρεφόμαστε σωστά, καλύπτοντας όλες τις ανάγκες σε θρεπτικά συστατικά, κυρίως σε ασβέστιο.
• Λίγα λεπτά έκθεσης στον ήλιο ενισχύουν την παραγωγή της βιταμίνης D.

Διαχείριση του πόνου και των καταγμάτων

• Ο πόνος μπορεί να αντιμετωπιστεί με αναλγητικά φάρμακα, με τοποθέτηση ζεστού επιθέματος, ήπιες μαλάξεις ή/και με χρήση ορθοπεδικού βοηθήματος.
• Τα οστεοπορωτικά κατάγματα χρήζουν αποκατάστασης. Διορθωτικές επεμβάσεις, όπως, αντικατάσταση του ισχίου ή ακινητοποίηση του οστού, όπως τοποθέτηση του καρπού σε γύψο, ή  σπονδυλοπλαστική αποτελούν χαρακτηριστικά παραδείγματα. Ανάλογα βέβαια και με το είδος του κατάγματος, συνοδευτικές συστάσεις όπως πχ. η αποφυγή άρσης βάρους μπορεί να κριθούν αναγκαίες.
• Η φυσιοθεραπεία, βοηθά ώστε, με τις κατάλληλες ασκήσεις, να ενδυναμωθούν οι μύες, να βελτιωθεί η σωματική δύναμη, η ισορροπία και η στάση του σώματος, συμβάλλοντας έτσι στη μείωση του πόνου, στην φυσική αποκατάσταση του ασθενούς αλλά και της ποιότητας ζωής του και στην αποφυγή μελλοντικών καταγμάτων.

Η οστεοπόρωση είναι μια χρόνια νόσος που χρειάζεται πολύπλευρη αντιμετώπιση και συστηματική πρόληψη!