Φθειρίαση

Τι είναι η φθειρίαση του τριχωτού της κεφαλής

Πρόκειται για μια μορφή παρασίτωσης του τριχωτού της κεφαλής από φθείρες (ψείρες). Εμφανίζεται όταν μια ώριμη θηλυκή ψείρα μεταφέρεται στο τριχωτό της κεφαλής και εναποθέτει αυγά, τα οποία εκκολάπτονται και συνεχίζουν τον κύκλο ζωής της ψείρας. Χωρίς θεραπεία, η παρασίτωση αυτή θα συνεχιστεί για όσο χρόνο μπορούν να ζουν οι ψείρες.

Η ανεύρεση ψειρών προκαλεί αναστάτωση, ανησυχία ακόμη και ντροπή. Ωστόσο, είναι πολύ σημαντικό να γνωρίζουμε ότι :

Οι ψείρες δεν αποτελούν στίγμα έλλειψης καθαριότητας
Οι ψείρες δεν μεταδίδουν ασθένειες
Μπορούμε να απαλλαγούμε από αυτές με την κατάλληλη θεραπεία
Δεν προκαλούνται σοβαρά ή μακροχρόνια προβλήματα υγείας

Βασικές πληροφορίες για τις ψείρες

Οι ψείρες είναι μικροσκοπικά έντομα. Έχουν έξι πόδια με δαγκάνες τα οποία χρησιμοποιούν για να προσκολλώνται στα μαλλιά.
Μετακινούνται από κεφάλι σε κεφάλι έρποντας. Τα πόδια τους δεν είναι πολύ δυνατά ώστε να τους δίνεται η δυνατότητα να αναπηδήσουν ή να κολυμπήσουν. Επιπλέον, δεν διαθέτουν φτερά άρα δεν μπορούν να πετάξουν.
Μια ενήλικη ψείρα έχει μήκος περίπου 2-3 χιλιοστά (όσο ένας σπόρος σησαμιού). Οι θηλυκή ενήλικη ψείρα είναι συνήθως λίγο μεγαλύτερη από την αρσενική.
Τα αυγά από τις ψείρες (κόνιδες) είναι μικρότερα από 1 χιλιοστό (όσο το κεφάλι μιας καρφίτσας).
Οι ψείρες τρέφονται με το αίμα από το τριχωτό της κεφαλής αρκετές φορές μέσα στην ημέρα. Αφού δαγκώσουν το δέρμα του τριχωτού, με τη βοήθεια δύο μικρών απομυζητήρων, ρουφούν το αίμα.
Οι ψείρες ποικίλλουν σε χρώμα (από το χρώμα της άμμου μέχρι γκρι ενώ φαίνονται κοκκινωπές όταν μόλις έχουν τραφεί) , γεγονός που κάνει τον εντοπισμό τους πιο δύσκολο.
Για να διατηρήσουν τη θερμοκρασία του σώματός τους, προτιμούν τις πιο θερμές περιοχές του τριχωτού, όπως τους κροτάφους, την περιοχή πίσω από τα αυτιά και τον αυχένα.
Δεν είναι επιλεκτικές! Οι ψείρες μπορούν να βρεθούν σε όλους τους τύπους και τα μήκη των μαλλιών, ανεξαιρέτως αν είναι καθαρά ή βρώμικα. Φαίνεται βέβαια ότι τα άτομα με μακριά ίσια μαλλιά είναι πιο επιρρεπή στην εμφάνιση ψειρών.

Κύκλος ζωής

Ο κύκλος ζωής των ψειρών της κεφαλής είναι : ώριμη θηλυκή ψείρα -> κόνιδα -> νύμφη -> ώριμη ψείρα.

Η θηλυκή ψείρα γεννά περίπου 300 αυγά (7-10 αυγά την ημέρα).
Η ψείρα εκκρίνει μια κολλητική ουσία από χιτίνη με την οποία οι κόνιδες προσκολλώνται στη ρίζα της τρίχας. Η μικρή απόσταση από το τριχωτό (γύρω στο μισό εκατοστό) τους εξασφαλίζει την κατάλληλη θερμοκρασία (περίπου 31οC) και υγρασία που χρειάζονται για να εκκολαφθούν.
Οι κόνιδες είναι ημιδιαφανείς-λευκές, μοιάζουν με μικροσκοπικό δάκρυ και παραμένουν κολλημένες στις τρίχες ακόμη και αφού εκκολαφθούν και βγουν οι νύμφες.
Ο χρόνος που απαιτείται για να εκκολαφθούν είναι 7-10 μέρες.
Οι νύμφες χρειάζονται γύρω στις 10- 12 μέρες για να γίνουν ώριμες ενήλικες ψείρες.

Διάρκεια ζωής

Εκτός από τις ημέρες επώασης, οι ψείρες ζουν περίπου 40-45 ημέρες. Αν απομακρυνθούν από την πηγή σίτισής τους (δηλαδή το τριχωτό της κεφαλής) π.χ. μετά από χτένισμα με μια βούρτσα, μπορούν να επιβιώσουν για 24-48 ώρες. Αν στο διάστημα αυτό δεν βρουν μαλλιά για να προσκολληθούν σε νέο ξενιστή, πεθαίνουν.

Από την άλλη, οι κόνιδες δεν εκκολάπτονται και συνήθως πεθαίνουν εάν δεν βρίσκονται σε θερμοκρασία ίδια με αυτή κοντά στο τριχωτό της κεφαλής.

Μετάδοση

Η ψείρα ζει μόνο στον άνθρωπο και μεταδίδεται από άνθρωπο σε άνθρωπο. Ο κύριος τρόπος μετάδοσης των ψειρών είναι η άμεση επαφή.

Από τη στιγμή που η ψείρα προσκολληθεί, μπορεί να κινηθεί γρήγορα από τρίχα σε τρίχα. Έτσι, αν τα μαλλιά ενός ατόμου χωρίς ψείρες έρθουν σε επαφή με το κεφάλι ενός προσβεβλημένου ατόμου, είναι πολύ εύκολο για μια ψείρα να μεταφερθεί από το ένα κεφάλι στο άλλο και να κινηθεί προς τα τριχωτό για να εναποθέσει αυγά.
Οι ψείρες μεταδίδονται εξίσου εύκολα από αντικείμενα που έρχονται σε επαφή με το κεφάλι όπως η χτένα για τα μαλλιά, το καπέλο, το κασκόλ, οι κουκούλες από τα μπουφάν, οι κοινές κρεμάστρες το κράνος, το κεφαλάρι σε ένα κάθισμα κλπ. Αυτό συμβαίνει δεδομένου ότι οι ψείρες είναι ακόμα ζωντανές κατά τη διάρκεια της επαφής με αυτά τα αντικείμενα.

Σημείωση: σε αντίθεση με τις ψείρες, οι κόνιδες δεν κινούνται. Συνεπώς ένα άτομο κολλάει μόνο από τις ζωντανές κινούμενες ψείρες, και όχι από κόνιδες !

Γιατί κολλάνε ψείρες κυρίως τα παιδιά;

Η φθειρίαση του τριχωτού της κεφαλής είναι σπάνια στα μωρά και πιο συχνή σε νηπιαγωγεία, παιδικούς σταθμούς, σχολεία, κατασκηνώσεις, παιδότοπους κλπ. Εκεί τα παιδιά έρχονται καθημερινά σε στενή επαφή (πχ. κατά τη διάρκεια του παιχνιδιού) και μοιράζονται προσωπικά τους αντικείμενα περισσότερο σε σχέση με τους ενήλικες.
Το σμήγμα στο κεφάλι των ενηλίκων δυσκολεύει τη ψείρα να προσκολληθεί.

Ενδείξεις και συμπτώματα

Τυπικές ενδείξεις ότι ένα άτομο έχει προσβληθεί από ψείρες του τριχωτού της κεφαλής είναι :

Ένα αίσθημα ενόχλησης στο τριχωτό της κεφαλής
Η αίσθηση ότι κάτι κινείται ανάμεσα στα μαλλιά («κάτι περπατάει στο κεφάλι»)
Μικρά κόκκινα σημάδια από τα δαγκώματα της ψείρας
Ο εντοπισμός των ίδιων των αυγών και των ψειρών στο τριχωτό

Καθώς η ψείρα δαγκώνει το τριχωτό της κεφαλής για να τραφεί, εγχέει το σάλιο της. Το σάλιο σε συνδυασμό με το δάγκωμα τείνουν να προκαλούν ερεθισμό και κνησμό. Όταν η φαγούρα συνοδεύεται από έντονο ξύσιμο, τότε μπορεί να προκληθούν εκδορές και περαιτέρω λοιμώξεις του δέρματος.

Ωστόσο, η παρουσία ψειρών δεν προκαλεί πάντοτε άμεσα κνησμό. Σε κάποιες περιπτώσεις μπορεί το σύμπτωμα να εμφανιστεί πολλές μέρες αργότερα.

Πώς και πότε ελέγχουμε;

Οι κόνιδες είναι εύκολο να εντοπιστούν λόγω του λευκού χρώματός τους. Επειδή βρίσκονται σε μικρή απόσταση από τη βάση της ρίζας, συχνά δίνουν την εντύπωση ότι το άτομο έχει ξηροδερμία ή πιτυρίδα. Αν προσπαθήσουμε να τις τραβήξουμε με το χέρι, απομακρύνονται δύσκολα από τα μαλλιά. Από την άλλη οι ψείρες, παρά το μεγαλύτερο μέγεθός τους, είναι πιο δύσκολο να εντοπιστούν τόσο λόγω χρώματος όσο και από το γεγονός ότι μόλις αισθανθούν κίνηση κρύβονται.

Ο καλύτερος τρόπος ελέγχου του τριχωτού της κεφαλής είναι με τη χρήση ειδικά σχεδιασμένης χτένας. Η απόσταση των δοντιών της χτένας δεν ξεπερνά συνήθως τα 0.3 χιλιοστά ώστε να παγιδεύονται οι ψείρες και οι κόνιδες.
Συνίσταται να γίνεται το χτένισμα σε βρεγμένα μαλλιά ή μετά την εφαρμογή μαλακτικού.
Χωρίζουμε τα μαλλιά σε τμήματα για να κάνουμε τη διαδικασία πιο εύκολη (κυρίως αν πρέπει να ελεγχθούν μακριά μαλλιά).
Ο καλός φωτισμός αποτελεί επίσης σημαντικό παράγοντα.
Χτενίζουμε με φορά από τη ρίζα προς τις άκρες, και αρκετές φορές το ίδιο σημείο μέχρι η χτένα να βγει καθαρή. Το χτένισμα πρέπει να γίνεται καθημερινά ή, αν δεν είναι εφικτό, κάθε δύο ημέρες.

Ελέγχουμε τακτικά το τριχωτό της κεφαλής όταν:

Υπάρχουν κρούσματα φθειρίασης στο σχολείο/ νηπιαγωγείο/ παιδικό σταθμό/ κατασκήνωση κλπ.
Έχουμε έρθει σε επαφή με άτομα με φθειρίαση ( πχ. γονείς, δάσκαλοι ) ή έχουμε δανειστεί προσωπικά τους αντικείμενα όπως καπέλα, χτένες κλπ.
Εμφανίζεται φαγούρα στο τριχωτό της κεφαλής κυρίως στα σημεία πίσω από τα αυτιά ή στην περιοχή του αυχένα.

Διάγνωση

Ανεξάρτητα με το πόσα κρούσματα υπάρχουν στο κοντινό περιβάλλον, η διάγνωση για φθειρίαση δεν μπορεί να επιβεβαιωθεί παρά μόνο όταν εντοπιστούν ζωντανές εν κινήσει ψείρες στο τριχωτό της κεφαλής ενός ατόμου.

Προσοχή κατά τη διάγνωση:

Το ότι υπάρχουν κόνιδες δε σημαίνει απαραίτητα ότι υπάρχουν ψείρες. Από τη στιγμή που δεν υπάρχουν ζωντανές ψείρες που να μπορούν να γεννήσουν και να εναποθέσουν νέα αυγά, τα ήδη υπάρχοντα αυγά παραμένουν στο τριχωτό της κεφαλής μέχρι να εκκολαφθούν ή να αφαιρεθούν με την ειδική χτένα.
Αν δεν βρεθούν ζωντανές ψείρες και βρείτε κόνιδες κολλημένες στις τρίχες σε απόσταση μεγαλύτερη από 1 εκατοστό από το δέρμα του τριχωτού, τότε τα αυγά αυτά έχουν ήδη εκκολαφθεί ή δεν θα εκκολαφθούν και κατά συνέπεια δεν αποτελούν ενεργή μόλυνση.

Θεραπεία

Υπάρχουν διάφοροι τρόποι αντιμετώπισης της φθειρίασης του τριχωτού της κεφαλής.

Απομάκρυνση χωρίς χρήση προϊόντος : χτενίζετε προσεκτικά τα μαλλιά ( πιο εύκολο αν έχει εφαρμοστεί μαλακτικό ή νερό με ξύδι σε αναλογία 1:1) με την ειδική χτένα και επαναλαμβάνετε κάθε 2 ημέρες μέχρι να απομακρυνθούν οι ψείρες. Υπάρχουν ακόμη ορισμένες συσκευές για χρήση σε στεγνά μαλλιά που υποστηρίζουν ότι βοηθούν την απομάκρυνση των ψειρών ηλεκτρονικά. Τέλος, η υψηλή θερμοκρασία που δημιουργείται από το πιστολάκι (50οC για 5 λεπτά) στο τριχωτό μπορεί να κάνει την ψείρα να αναζητήσει άλλον ξενιστή καθώς το περιβάλλον δεν είναι ευνοϊκό για να αναπαραχθεί.

Χρήση εντομοκτόνων : τα παλαιότερης γενιάς αντιφθειρικά περιέχουν χημικά εντομοκτόνα και λειτουργούν δηλητηριάζοντας την ψείρα. Έρευνες έχουν δείξει ότι οι ψείρες έχουν αναπτύξει ανθεκτικότητα σε μερικά εντομοκτόνα. Εν μέρει, αυτό είναι αποτέλεσμα της ακατάλληλης και υπερβολικής χρήσης αυτών των εντομοκτόνων για μεγάλο χρονικό διάστημα .

Μηχανικός τρόπος : τα νεότερης γενιάς αντιφθειρικά προϊόντα δεν περιέχουν εντομοκτόνα. Δεν δηλητηριάζουν την ψείρα αλλά της επιτίθενται μηχανικά, καθώς εισέρχονται στο αναπνευστικό σύστημα της ψείρας και φράζουν τους πόρους της κόνιδας, οδηγώντας σε ασφυξία. Αυτός ο τρόπος δράσης σημαίνει ότι δεν μπορεί η ψείρα να αποκτήσει ανθεκτικότητα ενώ είναι πιο φιλικά για το δέρμα λόγω της φυσικής τους προέλευσης.

Άλλοι τρόποι: ορισμένα νέα προϊόντα περιέχουν ειδικά έλαια που αφυδατώνουν την ψείρα σε συνδυασμό με προστατευτικούς παράγοντες που καθιστούν την επιφάνεια της τρίχας μη ελκυστική για την ψείρα.

Στην αγορά υπάρχει μεγάλη ποικιλία σε προϊόντα θεραπείας ενάντια σε ψείρες και κόνιδες : σαμπουάν, κρέμα, σπρέι, αφροί, λοσιόν. Ο χρόνος δράσης τους κυμαίνεται περίπου από 10 λεπτά έως 1 ώρα ενώ απαραίτητη είναι η απομάκρυνση των νεκρών φθειρών και κόνιδων (που γίνονται καφέ) με το ειδικό χτενάκι.

Σημειώνεται ότι τα περισσότερα αντιφθειρικά παραμένουν στα μαλλιά και ασκούν δράση έως και δύο εβδομάδες μετά την εφαρμογή τους.

Επιπλέον, καθώς ο κύκλος ζωής της κόνιδας είναι περίπου 7 ημέρες, χρειάζεται επανάληψη της θεραπείας σε διάστημα 7-10 ημερών.

Βασικές πληροφορίες:

Δεν συστήνεται η χρήση των αντιφθειρικών προϊόντων για παιδιά κάτω των 2 ετών χωρίς τη σύμφωνη γνώμη του παιδιάτρου .
Το κάθε προϊόν είναι διαφορετικό. Ακολουθούμε λοιπόν με προσοχή τις οδηγίες του κατασκευαστή, φροντίζουμε η θεραπεία να παραμείνει στο κεφάλι για τον προτεινόμενο χρόνο. Επίσης, μπορεί να χρειαστεί και δεύτερο μπουκάλι αν τα μαλλιά είναι πολύ μακριά.
Αν ακολουθείται αντιφθειρική αγωγή, δεν χρησιμοποιούμε ξύδι, μαλακτικό μαλλιών ή σαμπουάν με μαλακτικό, και δεν στεγνώνουμε τα μαλλιά με πιστολάκι καθώς αδρανοποιούν το αντιφθειρικό που παραμένει στην τρίχα.
Προσοχή σε διάφορες «σπιτικές» συνταγές καθώς μπορεί να είναι αναποτελεσματικές αλλά μπορεί και να προκαλέσουν βλάβες στο δέρμα της κεφαλής πχ. έγκαυμα λόγω βενζίνης ή πετρελαίου.
Μην χρησιμοποιείτε ταυτόχρονα πολλά αντιφθειρικά φαρμακευτικά προϊόντα.
Ρωτάμε το φαρμακοποιό μας για την επιλογή του καταλληλότερου προϊόντος!

Πότε έχει επιτύχει η θεραπεία;

Η αποτυχία της θεραπείας συχνά οφείλεται στο ότι δεν ακολουθούνται σωστά οι οδηγίες χρήσης του αντιφθειρικού προϊόντος, δεν ακολουθούνται οι οδηγίες αποφυγής επαναμόλυνσης ή ότι έχει αναπτυχθεί αντοχή στα αντιφθειρικά χημικά προϊόντα.

Αν ώρες μετά τη θεραπεία εντοπίσετε ότι ακόμα κυκλοφορούν ζωντανές ψείρες, αλλά κινούνται πιο αργά, δεν χρειάζεται να επαναληφθεί άμεσα η θεραπεία. Χρησιμοποιήστε την ειδική χτένα για να απομακρύνετε τις ψείρες.
Αν ώρες μετά τη θεραπεία οι ψείρες δεν έχουν πεθάνει και είναι το ίδιο ζωηρές, τότε η θεραπεία δεν ήταν αποτελεσματική. Ζητήστε τη βοήθεια του γιατρού ή του φαρμακοποιού σας.
Αν κάποιο προϊόν δεν ήταν αποτελεσματικό, αλλάξτε προϊόν. Για τα χημικά αντιφθειρικά συνιστάται να μην χρησιμοποιείται το ίδιο αντιφθειρικό στο ίδιο εξάμηνο, αλλά να γίνονται εναλλαγές.

Αποφυγή πιθανής επαναμόλυνσης

Όπως προαναφέρθηκε, οι ψείρες δεν μπορούν να επιβιώσουν για μεγάλο χρονικό διάστημα μακριά από την πηγή σίτισής τους. Ωστόσο, για τις κόνιδες και τις ψείρες που έχουν πρόσφατα απομακρυνθεί από το τριχωτό της κεφαλής και έχουν μεταφερθεί σε ρούχα, αντικείμενα κλπ. πρέπει να ακολουθηθούν κάποια βήματα για την αποφυγή επαναμόλυνσης.

Ελέγξτε όλα τα μέλη της οικογένειας.
Πλύνετε τα ρούχα, τα κλινοσκεπάσματα, τις πετσέτες, τα παιχνίδια και λοιπά αντικείμενα που φορούσε ή χρησιμοποίησε το προσβεβλημένο άτομο κατά τη διάρκεια των 2 ημερών πριν τη θεραπεία. Το πλύσιμο πρέπει να γίνει σε ζεστό νερό (>60 οC) και να ακολουθηθεί από καλό στέγνωμα ή/και σιδέρωμα (όπου γίνεται).
Για αντικείμενα και υφάσματα που δεν πλένονται : σφραγίστε σε πλαστική σακούλα για 2 εβδομάδες (πχ. λούτρινα κουκλάκια). Τονίζεται ότι το στεγνό καθάρισμα (καθαριστήριο) δεν καταστρέφει την ψείρα.
Βυθίστε τις χτένες/βούρτσες σε ζεστό νερό (60 οC) για τουλάχιστον 10 λεπτά ή πλύνετέ τις με ζεστό νερό και σαπούνι ή βυθίστε σε οινόπνευμα για 1 ώρα.
Καθαρίστε με την ηλεκτρική σκούπα το πάτωμα, τα χαλιά και τα έπιπλα, κυρίως στα σημεία όπου καθόταν ή ξάπλωνε το προσβεβλημένο άτομο.
Αποφύγετε να χρησιμοποιήσετε εντομοκτόνα σπρέι σε πάτωμα και αντικείμενα. Τα εντομοκτόνα αυτά δεν σκοτώνουν τις ψείρες ενώ μπορεί να είναι τοξικά σε περίπτωση εισπνοής ή απορρόφησης μέσω του δέρματος.
Δεν μπερδεύουμε τις ψείρες με τους ψύλλους. Οι ψείρες της κεφαλής δεν ζουν στο τρίχωμα των ζώων επομένως δε χρειάζεται να γίνει θεραπεία στα κατοικίδια.

Συμβουλές για πρόληψη

Συχνό χτένισμα με την ειδική χτένα και τακτικός έλεγχος των μαλλιών.
Το κούρεμα των μαλλιών δεν προφυλάσσει από τις ψείρες, απλά διευκολύνει τη διαχείριση των μαλλιών και το χτένισμα με την ειδική χτένα.
Για τα παιδιά με μακριά μαλλιά, είναι προτιμότερο να είναι δεμένα ώστε να μην έρχονται εύκολα σε επαφή με τα μαλλιών άλλων παιδιών που έχουν ψείρες.
Διδάσκουμε στα παιδιά να μην ανταλλάσσουν προσωπικά αντικείμενα με άλλα παιδιά όπως χτένες, κασκόλ, σκουφιά κλπ.
Προσοχή! Χρησιμοποιούμε σωστά τα προϊόντα πρόληψης και δεν προχωρούμε σε χρήση προϊόντων θεραπείας χωρίς να συντρέχει λόγος!
Προϊόντα με αιθέρια έλαια όπως τεϊόδεντρο, ευκάλυπτος, δεντρολίβανο, χρησιμοποιούνται ως προληπτικά απωθητικά της ψείρας. Εφαρμόζονται στα μαλλιά ( κυρίως σε κροτάφους, πίσω από τα αφτιά , στη γραμμή των μαλλιών στον αυχένα). Τα έλαια σχηματίζουν ένα προστατευτικό φιλμ στα μαλλιά και δεν αφήνουν την ψείρα να προσκολληθεί στην τρίχα (γλιστράει).
Ρωτάμε το φαρμακοποιό για την επιλογή του κατάλληλου προϊόντος.

Συμβουλές προς τους γονείς

Έλεγχος– Ελέγξτε τακτικά τα μαλλιά του παιδιού σας (τουλάχιστον μια φορά την εβδομάδα) για ψείρες και κόνιδες και χτενίστε με το ειδικό χτενάκι.
Αντιμετώπιση – Εάν το παιδί ή κάποιος στην οικογένειά σας έχει ψείρες, πρέπει το συντομότερο να αντιμετωπιστούν. Χρησιμοποιείτε αποτελεσματικά αντιφθειρικά προϊόντα σύμφωνα με τις οδηγίες του κατασκευαστή. Για περισσότερες πληροφορίες μπορείτε να συμβουλευτείτε τον παιδίατρο ή τον φαρμακοποιό σας.
Ενημέρωση– Σημειώνεται ότι αν ένα παιδί έχει ψείρες δεν πρέπει να αποκλείεται από το σχολείο. Το σωστό είναι να ενημερωθεί το σχολείο καθώς και άλλα άτομα που μπορεί να έρθουν σε επαφή με το παιδί. Η ενημέρωση ενισχύει την πρόληψη και βοηθά στο να περιοριστεί η εξάπλωση των ψειρών.
Πρόληψη– Χρησιμοποιήστε ένα προληπτικό προϊόν και συμβουλέψτε τα παιδιά να μη μοιράζονται προσωπικά αντικείμενα όπως καπέλα, βούρτσες μαλλιών, κρεμάστρες. Αν το παιδί έχει μακριά μαλλιά, το να τα έχει δεμένα πίσω δυσκολεύει την εξάπλωση των ψειρών.
Επιπλέον έλεγχος – Μην ξεχνάτε να ελέγχετε τα μαλλιά όλων των μελών της οικογένειας για ψείρες και κόνιδες, ειδικά αν το παιδί σας έχει κολλήσει. Επίσης ελέγξτε και πάλι τα παιδιά για πιθανή επαναμόλυνση ακόμα και μετά από μια επιτυχημένη αντιμετώπιση.