Καρκίνος του τραχήλου της μήτρας: η σημασία του προληπτικού ελέγχου

Τι είναι ο καρκίνος του τραχήλου της μήτρας; ^{[1] [2]}

H μήτρα είναι το όργανο στο οποίο αναπτύσσεται και συγκρατείται το έμβρυο κατά τη διάρκεια της εγκυμοσύνης. Στο κατώτερο τμήμα της μήτρας υπάρχει ένα στενό πέρασμα, μήκους 2-3 εκατοστών, που αποτελεί τον τράχηλο της μήτρας, ο οποίος ενώνει την ενδομητρική κοιλότητα με τον κόλπο. Όταν αναφερόμαστε λοιπόν στον καρκίνο του τραχήλου της μήτρας, εννοούμε τον ανεξέλεγκτο πολλαπλασιασμό αλλοιωμένων κυττάρων που αναπτύσσονται στην περιοχή αυτή.

 

Τι γνωρίζουμε για τον καρκίνο του τραχήλου της μήτρας; ^{[1] [4]}

• Αποτελεί την τέταρτη κατά σειρά πιο κοινή μορφή καρκίνου στις γυναίκες.
• To 2022, εκτιμάται ότι 660.000 γυναίκες παγκοσμίως διαγνώστηκαν με καρκίνο στον τράχηλο της μήτρας και περίπου 350.000 γυναίκες έχασαν τη ζωή τους από την εξέλιξη της νόσου.
• Προσβάλλει, συνήθως, γυναίκες άνω των 30 ετών.
• To 2020, στην Ευρώπη, ο καρκίνος του τραχήλου της μήτρας αποτελεί τον τρίτο πιο συχνό καρκίνο σε γυναίκες ηλικίας 15 – 44 ετών.
• Εξελίσσεται με αργό ρυθμό για πολλά χρόνια. Συνήθως πριν την ανάπτυξή του, στους ιστούς της περιοχής συμβαίνουν κυτταρικές αλλαγές (δυσπλασίες / προκαρκινικές βλάβες).
• Κατατάσσεται στις πιο επιτυχώς θεραπευόμενες μορφές καρκίνου, αν διαγνωσθεί σε πρώιμα στάδια και αντιμετωπιστεί αποτελεσματικά.

 

Από τι προκαλείται; ^[1]

Στις περισσότερες περιπτώσεις (>99%) ο καρκίνος του τραχήλου της μήτρας είναι αποτέλεσμα χρόνιας, ενεργής λοίμωξης από ογκογόνους τύπους του ιού των ανθρωπίνων θηλωμάτων (HPV).

 

Τι γνωρίζουμε για τον ιό HPV; ^{[1] [2] [3] [4] [5] [7]}

Ο HPV δεν σχετίζεται μόνο με τον καρκίνο του τραχήλου της μήτρας.

• Η λοίμωξη από τον ιό HPV εκτιμάται ότι προκαλεί περίπου το 5% όλων των περιπτώσεων καρκίνου παγκοσμίως σε άνδρες και γυναίκες. Στην Ευρώπη, περίπου 2,5% των περιπτώσεων καρκίνου σχετίζονται με τον ιό HPV.
• Ο ιός HPV αποτελεί αίτιο και για άλλες μορφές καρκίνου όπως του κόλπου, του αιδoίου, του στοματοφάρυγγα, του πέους και του πρωκτού καθώς και των γεννητικών κονδυλωμάτων.
• Περισσότεροι από 40 τύποι του ιού μολύνουν την πρωκτογεννητική περιοχή ανδρών και γυναικών, με 13 από αυτούς να ορίζονται ως ογκογενείς (στη γεννητική περιοχή αλλά και στην περιοχή του οροφάρυγγα).

Ο HPV αποτελεί μια ομάδα με πάνω από 200 γνωστούς διαφορετικούς τύπους του ιού.

• Οι τύποι του ιού διακρίνονται σε «μη ογκογενείς, χαμηλού κινδύνου» – προκαλώντας τα καλοήθη κονδυλώματα– και σε «ογκογενείς, υψηλού κινδύνου» – που μπορούν να προκαλέσουν κυτταρικές αλλοιώσεις, οι οποίες αν εξελιχθούν, μπορούν με τη σειρά τους να οδηγήσουν σε καρκίνο του προσβληθέντος οργάνου.
• Οι τύποι 6 και 11 του ιού σχετίζονται συχνά με τα καλοήθη οξυτενή κονδυλώματα της γεννητικής περιοχής.
• Οι τύποι 16 και 18 του ιού έχουν σχετιστεί με το 70% των περιπτώσεων καρκίνου και με το 50-60% των περιπτώσεων προκαρκινικών αλλοιώσεων που παρατηρούνται στον τράχηλο της μήτρας.

Ο HPV δεν προσβάλλει μόνο τις γυναίκες.

• Ο HPV ευθύνεται για περίπου 690.000 νέες περιπτώσεις σχετιζόμενων καρκίνων παγκοσμίως και περίπου 100.000 νέες περιπτώσεις σχετιζόμενων καρκίνων στην Ευρώπη, σε άνδρες και γυναίκες κάθε χρόνο.
• Ενώ οι γυναίκες προσβάλλονται πιο συχνά από τον ιό, περίπου 30% των περιπτώσεων αφορούν άνδρες.

 

Πώς μεταδίδεται ο ιός HPV; ^{[1] [2] [3] [5] [6] [7]}

• Ο ιός HPV είναι αρκετά κοινός. Σύμφωνα με το Κέντρο Ελέγχου και Πρόληψης Νοσημάτων των Η.Π.Α. (CDC) εκτιμάται ότι περίπου το 80% του παγκόσμιου πληθυσμού (ανδρών και γυναικών) θα μολυνθεί σε κάποιο σημείο της ζωής του.
• Ο HPV μεταδίδεται συχνότερα μέσω της σεξουαλικής επαφής. Προσβάλλει τα επιθήλια ή το δέρμα της γεννητικής περιοχής μετά από μικροτραυματισμούς των ιστών αυτών, που συμβαίνουν συνήθως κατά τη διάρκεια της επαφής.
• Ο HPV μπορεί να μεταδοθεί από ένα άτομο σε άλλο με κάθε επαφή του δέρματος και όχι μόνο με τη σεξουαλική πράξη. Για το λόγο αυτό, μπορεί να μεταδοθεί ακόμη και με τη χρήση προφυλακτικού (το οποίο μειώνει, αλλά δεν εξαλείφει την πιθανότητα μετάδοσης), καθώς το προφυλακτικό δεν καλύπτει όλη την επιφάνεια του δέρματος της γεννητικής περιοχής.
• Ο HPV μεταδίδεται από έναν άνθρωπο σε άλλο, ακόμα και αν δεν έχουν εκδηλωθεί σημάδια ή συμπτώματα.
• Σπάνια ο ιός μπορεί να μεταδοθεί από την μητέρα στο νεογνό μετά από κολπικό τοκετό.

 

Ποια είναι τα συμπτώματα; ^{[1] [2] [3] [5] [7]}

Η νόσηση με τον ιό HPV δεν συνοδεύεται τυπικά από συμπτώματα. Στις περισσότερες περιπτώσεις (90%), το ανοσοποιητικό σύστημα του ατόμου καταστέλλει μόνο του τη λοίμωξη, σε διάστημα εντός ή δύο ετών από την αρχική μόλυνση.

Ορισμένοι τύποι του ιού (συνήθως οι «χαμηλού κινδύνου» όπως οι 6 και 11) προκαλούν τα οξυτενή κονδυλώματα.

• Πρόκειται για μικρά καλοήθη επάρματα στο χρώμα του δέρματος, καφέ ή ροζ.
• Όταν συγκεντρώνονται πολλά στο ίδιο σημείο τότε η εμφάνισή τους θυμίζει το σχήμα του κουνουπιδιού.
• Είναι εμφανή και ψηλαφητά όταν εντοπίζονται στην εξωτερική περιγεννητική περιοχή, αλλά εσωτερικά της περιγεννητικής περιοχής εντοπίζονται μόνο με εξέταση.
• Μπορεί να συνοδεύονται από πόνο, κνησμό, αιμορραγία ή πρησμένους λεμφαδένες.
• Μπορεί να υποτροπιάζουν συχνά αλλά και να υποχωρούν αυτόματα.
• Σε λίγες περιπτώσεις, συνυπάρχει λοίμωξη από τύπους «υψηλού κινδύνου». Για το λόγο αυτό, οι ασθενείς με κονδυλώματα θα πρέπει να ελέγχονται από τον γιατρό.

Αν υπάρχει εμμένουσα ή υποτροπιάζουσα λοίμωξη από τους «υψηλού κινδύνου» τύπους του ιού, αυξάνεται ο κίνδυνος εξέλιξης σε καρκίνο. Σύμφωνα με τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας:

• Mπορεί να χρειαστούν ακόμη και 15-20 έτη ώστε τα αλλοιωμένα κύτταρα να εξελιχθούν σε καρκίνο. Σε ανοσοκατεσταλμένα άτομα, ο χρόνος αυτός μπορεί να είναι συντομότερος, στα 5-10 έτη.
• Παράγοντες που κατατάσσουν το άτομο σε ομάδα υψηλού κινδύνου για την εξέλιξη σε καρκίνο είναι μεταξύ άλλων η κατάσταση του ανοσοποιητικού συστήματος, η παρουσία άλλων σεξουαλικώς μεταδιδόμενων νοσημάτων, η εναλλαγή πολλών σεξουαλικών συντρόφων και το κάπνισμα.

 

Πότε πρέπει να απευθυνθούμε άμεσα σε γιατρό; ^{[1] [2]}

Ενδείξεις όπως :

• η αιμορραγία στο διάστημα μεταξύ δύο εμμηνορυσιακών κύκλων, στην εμμηνόπαυση, ή μετά από σεξουαλική επαφή
• οι ασυνήθιστες κολπικές εκκρίσεις
• εμμένων πόνος στην περιοχή της λεκάνης ή της μέσης ή στα πόδια
• απώλεια βάρους, κούραση και απώλεια όρεξης
• κολπική δυσφορία
• οίδημα στα πόδια

έχουν σχετιστεί με συμπτώματα του καρκίνου του τραχήλου της μήτρας. Ωστόσο, τα συμπτώματα αυτά είναι τυπικά και σε άλλες καταστάσεις/ασθένειες, συνεπώς χρήζουν διερεύνησης από τον γυναικολόγο.

 

Πώς μπορεί να προληφθεί ; ^{[1] [5]} 

• Με τον εμβολιασμό έναντι του ιού των ανθρωπίνων θηλωμάτων HPV.
• Με τη συστηματική χρήση προφυλακτικού.
• Με εξετάσεις προληπτικού ελέγχου για τον εντοπισμό του καρκίνου του τραχήλου της μήτρας.

Η πρόληψη αποτελεί μέρος και της παγκόσμιας στρατηγικής του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας, για την εξάλειψη του καρκίνου του τραχήλου μήτρας ως πρόβλημα δημόσιας υγείας. Πιο συγκεκριμένα, οι δύο από τους τρεις κεντρικούς στόχους, που πρέπει να πετύχουν οι χώρες μέχρι το 2030 είναι :

• ο εμβολιασμός τουλάχιστον του 90% των νεαρών κοριτσιών μέχρι την ηλικία των 15 ετών,
• ο προληπτικός έλεγχος τουλάχιστον του 70% των ενήλικων γυναικών με τεστ υψηλής ακρίβειας (HPV-DNA) μέχρι και την ηλικία των 35 ετών και επανάληψή αυτού μέχρι τα 45 έτη.

 

Πρωτογενής πρόληψη του καρκίνου του τραχήλου της μήτρας ^{[1] [2] [4] [5]}

O εμβολιασμός συστήνεται για όλους, ιδανικά με την έναρξη της σεξουαλικής ζωής, δηλαδή πριν την έκθεση στον ιό. Έτσι, σύμφωνα με το Εθνικό Πρόγραμμα Εμβολιασμού, συστήνεται η έναρξη του εμβολιασμού έναντι του ιού HPV σε αγόρια και κορίτσια στα 9-11 έτη. Για τον ενήλικο πληθυσμό, ο εμβολιασμός έναντι του ιού HPV συνιστάται και αποζημιώνεται για γυναίκες και άνδρες ηλικίας 18-45 ετών που δεν έχουν εμβολιαστεί και που ανήκουν σε ειδικές ομάδες αυξημένου κινδύνου.

Τι πρέπει να γνωρίζουμε για τον εμβολιασμό έναντι του ιού HPV;

• Χορηγείται για την ενεργό ανοσοποίηση έναντι των νοσημάτων που προκαλούνται από συγκεκριμένους τύπους του ιού HPV που περιλαμβάνονται στο εμβόλιο. Συγκεκριμένα από εκείνους τους τύπους του ιού HPV που δημιουργούν το 90% και πλέον των σχετιζόμενων νοσημάτων (συμπεριλαμβανομένων και των πιο γνωστών τύπων 6, 11, 16, 18).
• Με τον εμβολιασμό προστατεύεται άμεσα το εμβολιασμένο άτομο, ενώ έμμεσα προστατεύει και άλλα άτομα στην κοινότητα, μειώνοντας τον κίνδυνο μετάδοσης και διασποράς του ιού.
• Ο εμβολιασμός προλαμβάνει νέες λοιμώξεις από τον ιό HPV. Δεν λειτουργεί ως θεραπεία σε μια ενεργή λοίμωξη ή σε αλλοιώσεις του τραχήλου της μήτρας που, ίσως, ήδη υπάρχουν.
• Σε άτομα που έχουν ήδη μολυνθεί από έναν ή περισσότερους τύπους του ιού HPV, το εμβόλιο μπορεί ακόμα να προστατεύσει έναντι των νοσημάτων που σχετίζονται με τους άλλους τύπους HPV που περιλαμβάνονται στο εμβόλιο.
• Το εμβόλιο δεν υποκαθιστά τις τακτικές εξετάσεις προληπτικού ελέγχου όπως το τεστ ΠΑΠ ή το τεστ HPV-DNA.
• Το εμβόλιο δεν υποκαθιστά τη χρήση των κατάλληλων προφυλάξεων έναντι των σεξουαλικώς μεταδιδόμενων νοσημάτων.

 

Δευτερογενής πρόληψη του καρκίνου του τραχήλου της μήτρας ^{[1] [2] [3] [5]}

• Η δευτερογενής πρόληψη του καρκίνου του τραχήλου της μήτρας βασίζεται στον προσυμπτωματικό έλεγχο, με σκοπό την ανίχνευση προκαρκινικών αλλοιώσεων σε πρώιμα στάδια, και την αφαίρεση αυτών, ώστε να μειωθεί η πιθανότητα εξέλιξης σε καρκίνο του τραχήλου της μήτρας.
• Ο προσυμπτωματικός έλεγχος μπορεί να μειώσει τη θνησιμότητα από τον καρκίνο του τραχήλου της μήτρας κατά 90%.
• Το τεστ ΠΑΠ, το τεστ HPV-DNA, η κολποσκόπηση και οι βιοψίες (όταν απαιτείται), αποτελούν το σύνολο των εξετάσεων δευτερογενούς πρόληψης, με την εφαρμογή των οποίων, επιτυγχάνεται ο έλεγχος και ο περιορισμός της εξέλιξης σε καρκίνο του τραχήλου της μήτρας.

 

Ποιοι πρέπει να κάνουν προληπτικό έλεγχο; ^{[1] [2] [8]}

Όλες οι γυναίκες ηλικίας από 21 έως 65 ετών θα πρέπει να υποβάλλονται σε έλεγχο για τον καρκίνο του τραχήλου της μήτρας, ανεξαρτήτως εμβολιαστικής κατάστασης. Ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας συστήνει την έναρξη του προληπτικού ελέγχου στα 30 έτη και έπειτα κάθε 5 με 10 έτη. Για τα άτομα σε ανοσοκαταστολή, ο έλεγχος πρέπει να ξεκινά στα 25 έτη, με επανάληψη κάθε 3 έτη.

Οι κατευθυντήριες οδηγίες της Ελληνικής Μαιευτικής και Γυναικολογικής Εταιρείας συστήνουν:

• Για τις γυναίκες ηλικίας 21-29 ετών : τεστ ΠΑΠ κάθε 3 έτη. Φαίνεται ότι η ετήσια διενέργεια τεστ ΠΑΠ ανιχνεύει ένα μεγάλο ποσοστό παροδικών λοιμώξεων και οδηγεί σε αύξηση των διαγνωστικών αλλά και επεμβατικών κολποσκοπήσεων, χωρίς να μειώνει σημαντικά τον δια βίου κίνδυνο εμφάνισης καρκίνου.
• Για τις γυναίκες ηλικίας 30-65 ετών : συνδυασμός τεστ ΠΑΠ και HPV-DNA τεστ. Εναλλακτικά, μπορεί να γίνεται τεστ ΠΑΠ κάθε 3 έτη ή HPV-DNA τεστ ανά 5 έτη.
• Για τις γυναίκες ηλικίας 65 ετών και άνω : ο προληπτικός έλεγχος μπορεί να διακόπτεται μετά τα 65 έτη, εφόσον υπάρχουν τουλάχιστον 3 αρνητικές εξετάσεις την τελευταία δεκαετία, η τελευταία εκ των οποίων έχει γίνει την τελευταία 5ετία από τη συμπλήρωση του 65ου έτους της ηλικίας.

Προσοχή! Η διενέργεια των περιοδικών ελέγχων για τον καρκίνο του τραχήλου της μήτρας δεν πρέπει να αντικαθιστά τον ετήσιο γυναικολογικό έλεγχο των γυναικών.

 

Τεστ Παπανικολάου ^{[2] [7] [8]}

Η κυτταρολογική εξέταση κολποτραχηλικού επιχρίσματος κατά Παπανικολάου, ευρέως γνωστή και ως τεστ ΠΑΠ, είναι μια εξέταση που ανιχνεύει άτυπα κύτταρα στον τράχηλο της μήτρας, δηλαδή κύτταρα που δεν έχουν την τυπική φυσιολογική μορφολογία. Πρακτικά εντοπίζει «ύποπτα κύτταρα» που μπορεί να είναι προκαρκινικές αλλοιώσεις ή δυσπλασίες, οι οποίες μπορεί να εξελιχθούν αρνητικά.

• Η εξέταση γίνεται στα πλαίσια πρόληψης του καρκίνου της μήτρας και τη γενικότερης αξιολόγησης του τραχήλου της μήτρας.
• Η έναρξη της εξέτασης πρέπει να συμπίπτει με την έναρξη των σεξουαλικών επαφών της γυναίκας.
• Το τεστ ΠΑΠ έχει υψηλά ποσοστά ειδικότητας, που σημαίνει ότι αν το αποτέλεσμα είναι παθολογικό, τότε υπάρχει μεγάλη πιθανότητα ύπαρξης βλάβης στην επιφάνεια του τραχήλου.
• Αντίθετα, η ευαισθησία του τεστ ΠΑΠ είναι περίπου 50-75%, δηλαδή μπορεί να υπάρχει βλάβη στον τράχηλο αλλά το τεστ ΠΑΠ να είναι φυσιολογικό. Για το λόγο αυτό, συστήνεται να επαναλαμβάνεται τακτικά, κυρίως μετά τα 30 έτη.

 

Τεστ HPV–DNA ^{[2] [7] [8]}

Το τεστ υψηλής ακρίβειας για την ανίχνευση του ιού HPV (HPV-DNA τεστ) είναι μια εξέταση που ελέγχει άμεσα το γενετικό υλικό (DNA) του HPV στα κύτταρα του τραχήλου της μήτρας και μπορεί να ανιχνεύσει την παρουσία ογκογόνων τύπων HPV.

• Το τεστ χρησιμοποιείται για την πρόληψη του καρκίνου του τραχήλου της μήτρας και η λήψη του γίνεται όπως και η λήψη του τεστ ΠΑΠ.
• Έχει μεγαλύτερη ευαισθησία από το τεστ ΠΑΠ (πάνω από 90%). Δηλαδή ανιχνεύει πιο νωρίς περισσότερες περιπτώσεις προκαρκινικών αλλοιώσεων ή δυσπλασιών σε σύγκριση με το τεστ ΠΑΠ, το οποίο πιθανόν θα ανιχνεύσει και αυτό τις ίδιες περιπτώσεις, αλλά με μεγαλύτερη χρονική καθυστέρηση.
• Το HPV τεστ συνιστάται για μαζικό προληπτικό έλεγχο των ασυμπτωματικών γυναικών άνω των 25 ετών, για την παρακολούθηση ασθενών μετά από χειρουργική αφαίρεση προκαρκινικών αλλοιώσεων και για περαιτέρω έλεγχο αμφιλεγόμενων κυτταρολογικών ευρημάτων στο τεστ ΠΑΠ.

 

Συνδυασμός τεστ ΠΑΠ και HPV–DNA ^{[2] [7] [8]}

Ο συνδυασμός τεστ ΠΑΠ και HPV-DNA σε γυναίκες μεγαλύτερες των 30 ετών προσφέρει πολύ υψηλά ποσοστά ασφάλειας. Φαίνεται ότι αν και τα δύο τεστ είναι αρνητικά, τότε η πιθανότητα να ξεφύγει ο εντοπισμός μιας προκαρκινικής αλλοίωσης είναι ελάχιστος.

 

Προγράμματα πρόληψης στην Ελλάδα

Στην Ελλάδα, τον Οκτώβριο 2024, ξεκίνησε η εφαρμογή του Προγράμματος για την Πρόληψη του Καρκίνου του Τραχήλου της Μήτρας. Στόχος του προγράμματος είναι η έγκαιρη ανίχνευση των ενδεχόμενων προ-καρκινικών και καρκινικών αλλοιώσεων, όσο και των τύπων του ιού HPV πριν ακόμα οδηγήσουν σε αλλοιώσεις, με σκοπό την άμεση παρέμβαση και αντιμετώπιση.

Το πρόγραμμα απευθύνεται σε όλες τις γυναίκες από 21 έως 65 ετών που δεν έχουν διαγνωσθεί με καρκίνο του τραχήλου της μήτρας, διαθέτουν ΑΜΚΑ, είτε είναι ασφαλισμένες, είτε ανασφάλιστες. Περιλαμβάνει γυναικολογική εξέταση, δειγματοληψία και ανάλυση τεστ ΠΑΠ ή τεστ HPV-DNA (κατά περίπτωση και κατά ηλικιακό κριτήριο) και, εάν προκύψουν ευρήματα, επίσκεψη σε γυναικολόγο για κολποσκόπηση και βιοψία.

Περισσότερα στοιχεία για το Πρόγραμμα υπάρχουν στην επίσημη ιστοσελίδα: https://testpap.gov.gr/ .

Η υγεία είναι ένα πολύτιμο αγαθό. Ας μην χάνουμε τις ευκαιρίες να την προστατεύσουμε!

Η αρθρογραφία του δικτύου Green Pharmacy αντλεί στοιχεία μόνο από έγκυρες πηγές και επίσημους φορείς. Η αρθρογραφία σε καμία περίπτωση δεν μπορεί να υποκαταστήσει την ιατρική διάγνωση και αγωγή.

Βρείτε τώρα δίπλα σας ένα φαρμακείο του Δικτύου Green Pharmacy εδώ!